Λόγος κατά την πανήγυριν του Αγίου Ενδόξου Αποστόλου και Γενναίου Μάρτυρος Βαρνάβα (11 Ιουνίου 2020)

ΛΟΓΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΝΗΓΥΡΙΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΝΑΙΟΥ ΜΑΡΤΥΡΟΣ ΒΑΡΝΑΒΑ*

«Ἐγκωμιαζομένων δικαίων εὐφρανθήσονται λαοί…»[1]

Μακαριώτατε, Ἅγιοι ἀρχιερεῖς, Σεβαστοὶ Πατέρες, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί,

Ἡ σημερινὴ λαμπρὰ ἑορτὴ εἰς τὸ μέσον τῆς ἑβδομάδος τοῦ Παρακλήτου Πνεύματος προβάλλει εἰς εὐφημίαν τὸν θεσπέσιον καὶ ὡς ἀληθῶς τρισμακάριον καὶ ἐν ἀποστόλοις ἐπισημότατον υἱὸν τῆς παρακλήσεως[2] καὶ φωστῆρα τῆς οἰκουμένης, Βαρνάβαν τὸν πολυΰμνητον, τὸ τῶν Κυπρίων σεμνὸν ἐγκαλλώπισμα καὶ τῆς οἰκουμένης ἀκαταγώνιστον πρόμαχον.

Φωτισθείς ὑπό τοῦ Παρακλήτου Πνεύματος, ὡς καὶ οἱ ἄλλοι ἀπόστολοι, ἀνεδείχθη ὄντως παράκλητος καὶ στήριγμα τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἰδιαιτέρως τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου.

Ἂς τὸν καλέσωμεν ἐν μέσῳ τῆς πανηγύρεως, καὶ ἂς τὸν τιμήσωμεν κατὰ δύναμιν· «τὸ γὰρ κατὰ δύναμιν εἰπεῖν εὐγνωμοσύνης ἀπόδειξις».[3]

Ἂς ὑμνηθῆ λοιπόν ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς ἐλαχίστους ὁ μέγας ἐν ἀποστόλοις Βαρνάβας· ἂς ἐγκωμιασθῆ ὁ υἱὸς τῆς παρακλήσεως παρὰ πάντων τῶν εἰς Χριστὸν πιστευόντων· ἂς δοξασθῆ ὑπὸ πάσης κτίσεως ὁ τιμηθεὶς ὑπὸ τοῦ Πατρὸς καὶ κληθεὶς ὑπὸ τοῦ Υἱοῦ καὶ τελειωθεὶς ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Βαρνάβας, ὁ μέγας τῆς ἐκκλησίας ῥήτωρ, ἡ τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος σάλπιγξ, τοῦ μονογενοῦς ἡ φωνή, ἡ κιθάρα τοῦ Πνεύματος, τὸ τῆς χάριτος πλῆκτρον. Βαρνάβας, ὁ ἰσχυρὸς τῶν ὑπὲρ Χριστοῦ στρατιώτης πολέμων, ὁ ἐν τῷ σώματι τὸν ἀσώματον τύραννον τροπωσάμενος…, ὁ τῆς ὑπομονῆς ἀσάλευτος πρόβολος, ὁ τῆς ἐγκρατείας σταυροφόρος ὁπλίτης, ὁ κατὰ τῶν χριστοκτόνων ἄφοβος στρατηλάτης, ἡ τοῦ σταυρωθέντος Χριστοῦ οὐρανομήκης παραφυάς. Βαρνάβας, ὁ υἱὸς τῆς παρακλήσεως, ὁ τῆς εὐσεβείας διδάσκαλος, ὁ στύλος καὶ ὄροφος τῆς πίστεως, ὁ πύργος ὁ ἄσειστος, ὁ θεμέλιος ὁ ἀρραγής, ἡ κρηπὶς ἡ ἀδιάλυτος, ἡ πέτρα ἡ ἀμετακίνητος, ὁ λιμὴν ὁ γαληνοφόρος τῶν χειμαζομένων, ἡ παράκλησις πάντων τῶν θλιβομένων, ὁ πιστὸς οἰκονόμος καὶ φρόνιμος…, ὁ τῶν ἐκκλησιῶν προστάτης, ὁ τῶν πτωχῶν ἀντιλήπτωρ καὶ τῶν πενήτων χορηγὸς καὶ τροφεύς, ἡ τῶν χηρῶν παρηγορία καὶ τῶν ὀρφανῶν κηδεμονέστατος πατήρ. Βαρνάβας, ὁ θησαυρὸς τῶν τοῦ Χριστοῦ μυστηρίων, ὁ ταμίας τῶν ὀρθοδόξων τῆς ἁγίας τοῦ θεοῦ ἐκκλησίας δογμάτων, ὁ τῶν νοσούντων ἰατρὸς ἀκαπήλευτος…».[4]

Κατὰ τὸν παλαιὸν ἐγκωμιαστήν του, Ἀλέξανδρον μοναχόν,[5] ὁ ἀπόστολος Βαρνάβας ὑπῆρξεν καλὸς ποιμὴν τῆς λογικῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ, «ὁ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἀγέλης φιλάγρυπνος φύλαξ, …ὁ ἐν ἀσκήσει διαπρέψας καὶ ἐν θεωρίαις προκόψας καὶ ἐν θαύμασι μεγαλυνθείς, ὁ τῆς παρθενίας πολύτιμος μαργαρίτης, …ὁ τὸν Χριστὸν ἔχων ἐν ἑαυτῷ λαλοῦντα, τὸ σκεῦος τῆς ἐκλογῆς τοῦ θεοῦ, ὁ τὸν κόσμον καταλείψας καὶ τὰ ἐν αὐτῷ πάντα σκύβαλα ἡγησάμενος, ἵνα Χριστὸν μόνον κερδήσῃ τὸν βασιλέα τῶν αἰώνων, ὁ τὸν ἑαυτοῦ σταυρὸν ἀδιστάκτως ἀράμενος καὶ τῷ Χριστῷ προθύμως ἀκολουθήσας ὡς ἀληθινὸς μαθητής, ὁ τῶν δαιμόνων φυγαδευτὴς καὶ τοῦ διαβόλου τραυματιστής…».[6]

Ἀλλὰ πρὸς τί ἡ ἀνάγκη νὰ προσθέσωμεν τοὺς δικούς μας πενιχροὺς ἐγκωμιαστικοὺς λόγους, ὅταν ἔχωμεν τὴν ἰδίαν τὴν Ἁγίαν Γραφήν λέγουσαν: · «Βαρνάβας… ἦν ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ πλήρης Πνεύματος ἁγίου καὶ πίστεως».[7]

Ὁ ἀπόστολος Βαρνάβας καταγόταν ἐκ τῆς φυλῆς τοῦ Λευΐ, ὅπως ὁ Μωϋσῆς καὶ  ὁ Ἀαρών, οἱ μεγάλοι τοῦ θεοῦ προφῆται. Οἱ πρόγονοί του εἶχαν ἐγκατασταθῇ στὴν Κύπρον, ὅπου γεννήθηκε ὁ ἀπόστολος καὶ ἔλαβε τὸ ὄνομα Ἰωσήφ, ἐνῶ ἀργότερα μετεγκαταστάθησαν στὰ Ἱεροσόλυμα, καὶ παρέδωσαν αὐτόν, ἔφηβον ὄντα, στὸν νομοδιδάσκαλον Γαμαλιήλ, διὰ νὰ μάθη τὸν νόμον τοῦ Θεοῦ, ἤτοι τὴν Ἁγίαν Γραφήν. Εἶχε δὲ συμφοιτητὴν τὸν ἀπόστολον Παῦλον, ὁ ὁποῖος ὀνομαζόταν ἀκόμη Σαῦλος.

Ὅταν εἶδε τὸν Χριστὸν νὰ θεραπεύη τὸν παράλυτον στὴν Προβατικὴν Κολυμβήθραν, φωτίσθηκε καὶ εἶδε στὸ πρόσωπον τοῦ θαυματουργοῦ ἰατροῦ τὸν Μεσσίαν, τὸν Λυτρωτήν τοῦ κόσμου, τὸν ὁποῖον καὶ ἀκολούθησε γενόμενος ἀπόστολος καὶ ἐν τέλει μάρτυς τοῦ Χριστοῦ. Ἀνῆκε στὴν χορείαν τῶν ἑβδημήκοντα ἀποστόλων τῆς ὁποίας προεξῆρχεν. Τὸν προχείρησε ὁ Πέτρος, ὁ ὁποῖος τοῦ ἔδωσε καὶ τὸ ὄνομα «Βαρνάβας», διότι ἦταν πράγματι παράκλητος, δηλ. παρηγοριὰ καὶ στήριγμα ὅλων. Τὸ ὑπερῶον, στὸ ὁποῖον κατέλυσε πολλὲς φορὲς ὁ Κύριος μὲ τοὺς μαθητές του, ἀνῆκε στὴ θεία του Μαρία, ποὺ ἦταν μητέρα τοῦ Εὐαγγελιστῆ Μάρκου. Ἐκεῖ ἔγινε καὶ ὁ Μυστικός Δεῖπνος καὶ ἡ ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατὰ τὴν Πεντηκοστήν.

Ἐπειδὴ ὁ ἀπόστολος Βαρνάβας δὲν ἤθελε νὰ κρύψει τὸν λύχνον τοῦ φωτὸς «ὑπὸ τὸν μόδιον»,[8] ὁδήγησε πολλοὺς ἀνθρώπους στὸ Φῶς τὸ ἀληθινόν, ἰουδαίους καὶ ἐθνικούς. Ὡς ἐκ τούτου, δὲν λησμόνησε τὸν παλαιόν συμφοιτητήν του Σαούλ/Παῦλον, ὁ ὁποῖος ὅμως ἔγινε μέγας διώκτης τῶν χριστιανῶν. Μετὰ τὴν μεταστροφήν τοῦ Παύλου ὕστερα ἀπὸ τὸ γνωστόν ὅραμα τῆς Δαμασκοῦ, ἦταν ὁ Βαρνάβας ἐκεῖνος ποὺ ὁδήγησε τὸν Παῦλο στοὺς δώδεκα ἀποστόλους καὶ τοὺς ἔπεισε νὰ τὸν δεχθοῦν, γιατὶ ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς τὸν φώτισε καὶ τὸν ἐπέλεξε διὰ νὰ γίνῃ μαθητής Του καὶ ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν. Ἦταν τόσο μεγάλο τὸ κύρος τοῦ Ἀπ. Βαρνάβα στὴν πρώτη Ἐκκλησία! Ἀργότερα ἐπώλησε καὶ τὸ τελευταῖο ἀκίνητο του στὰ Ἱεροσόλυμα (ἔνα ἀγρό), καί, ἀφοῦ ἐναπέθεσε τὸ ἀντίτιμο στὰ πόδια τῶν ἀποστόλων,[9] ἄρχισε τὴν ἱεραποστολὴ στὰ ἔθνη. Μετέβη στὴν Ἀντιόχεια, τὴ Ρώμη, τὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ ἀλλοῦ καὶ μετά πάλιν στὴν Ἀντιόχεια καὶ ἐν τέλει στὰ Ἱεροσόλυμα. Στὴ συνέχεια μετέβη ἐκ νέου στὴν Ἀντιόχεια καὶ ἀναζήτησε τὸν Παῦλο μὲ τὸν ὁποῖο συνέχισαν ἐκεῖ τὸ ἔργο τοῦ εὐαγγελισμοῦ καὶ τῆς διαποιμάνσεως ἐπὶ ἕνα ἔτος.

Ἀκολούθως, τὸ 47 μ.Χ. ἐπέστρεψε μὲ τὸν Παῦλο στὰ Ἱεροσόλυμα καὶ συναντήθηκαν μὲ τοὺς ἄλλους ἀποστόλους, μὲ τοὺς ὁποίους συμφώνησαν νὰ συνεχίση ὁ Παῦλος μὲ τὸν Βαρνάβαν τὸν εὐαγγελισμόν τῶν ἐθνῶν, ἐνῶ ὁ Πέτρος καὶ οἱ ἄλλοι ἀπόστολοι νά συνεχίσουν νὰ διδάσκουν τοὺς ἰουδαίους (τοὺς ἐκ περιτομῆς).

Μετὰ τὴν ἀναχώρησή τους ἀπό τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ἀφοῦ πῆραν μαζί τους ὡς βοηθόν τὸν ἀπόστολον Μάρκον, οἱ δύο ἀπόστολοι Βαρνάβας καὶ Παῦλος μετέβησαν στὴν Ἀντιόχεια καὶ ἀπό ἐκεῖ στὴν Κύπρο, ὅπου ἐκήρυξαν τὸ εὐαγγέλιον ἀπὸ τὰ ἀνατολικὰ μέχρι τὰ δυτικὰ τῆς νήσου, ἀπὸ τὴν Σαλαμίνα μέχρι τὴν Πάφον, καὶ ἐκχριστιάνισαν ἀκόμη καὶ τὸν ρωμαῖον ἀνθύπατον τῆς Κύπρου, Σέργιον Παῦλον. Στὴ συνέχεια ἐπέστρεψαν μέσῳ Παμφιλίας καὶ Ἀντιοχείας στὰ Ἱεροσόλυμα. Τὸ δὲ Ἅγιον Πνεῦμα τοὺς καθοδηγοῦσε καθ᾽ ὅλην τὴν ἱεραποστολικὴν πορείαν τους. Κατέβηκαν ἐκ νέου στὴν Ἀντιόχεια οἱ δύο Ἀπόστολοι καὶ ἀποφάσισαν νὰ ἐπισκεφθοῦν πάλιν διάφορες πόλεις καὶ νὰ στηρίξουν τοὺς χριστιανούς. Ἤθελε νὰ τοὺς ἀκολουθήσει καὶ ὁ Μάρκος, ὁ ὁποῖος τοὺς εἶχε ἐγκαταλείψει νωρίτερα λόγῳ δειλίας, ἀλλά ὁ ἀπ. Παῦλος δὲν δέχθηκε, μὲ ἀποτέλεσμα νά χωρίσουν οἱ δρόμοι τῶν δύο μεγάλων ἀποστόλων τῶν ἐθνῶν.

Ὁ ἀπ. Βαρνάβας πῆρε τὸν Μάρκον καὶ ἦλθε στὴν Κύπρο, ὅπου συνέχισε τὸν εὐαγγελισμό, ἀλλὰ καὶ ὀργάνωσε τὴν Ἐκκλησία τῆς Κύπρου χειροτονώντας κληρικούς καὶ δημιουργώντας τοπικὲς ἐκκλησίες παρὰ τὶς ἀντίξοες συνθῆκες καὶ τοὺς διωγμούς, ποὺ προέρχονταν κυρίως ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους.

Μία μέρα κατέφθασαν στὴν Σαλαμίνα φανατικοὶ Ἰουδαῖοι ἀπὸ τὴ Συρία, μὲ σκοπὸν νὰ κυνηγήσουν τὸν ἀπ. Βαρνάβαν καὶ νὰ τὸν θανατώσουν. Ἀφοῦ ξεσήκωσαν καὶ ἄλλους Ἰουδαίους τῆς Κύπρου, βασάνισαν μέχρι θανάτου τὸν ἀπόστολο καὶ πέταξαν τὸ σῶμα του εἰς τὸ πῦρ. Εὐδοκίᾳ Θεοῦ, τὸ λείψανον τοῦ ἁγίου βρέθηκε ἄφθαρτον τὴν ἑπομένην ἀπὸ τὸν ἐξάδελφον (ἀνεψιὸν) τοῦ Βαρνάβα, τὸν ἀπόστολον Μάρκον, ὁ ὁποῖος τὸ ἐνταφίασε σὲ ἕνα σπήλαιον, ὅπως τὸν διέταξε ὁ ἀπ. Βαρνάβας πρὶν τὸν μαρτυρικόν θάνατόν του. Ἀκολούθως ὁ Μάρκος ἀνεχώρησε ἀπὸ τὴν Κύπρο καὶ ξεχάστηκε ὁ τόπος τῆς ταφῆς τοῦ Βαρνάβα, ἀλλὰ ἐπιτελοῦνταν θαύματα στὸν τόπο ἐκεῖνο γιὰ πολλούς αἰῶνες, χωρίς νὰ γνωρίζουν τὴν αἰτίαν.

Τὸν Ε´ αἰῶνα ἐπὶ βασιλείας Ζήνωνος τοῦ αὐτοκράτορος, ὅταν τὸ Πατριαρχεῖον Ἀντιοχείας προέβαλε πάλιν ἀθέμιτες ἀξιώσεις ἐπί τῆς αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, ὁ ἀπόστολος Βαρνάβας ἔσωσε διὰ μίαν ἀκόμη φορὰν τὴν Ἐκκλησίαν τῆς πατρίδας του, ἀφοῦ ἀπεκάλυψε  στὸν Ἀρχιεπίσκοπον Κύπρου Ἀνθέμιον τὸν τόπον τῆς ταφῆς του, ὅπου βρέθηκε τὸ λείψανον τοῦ ἁγίου, μὲ τὸ ἰδιόγραφον εὐαγγέλιον τοῦ Ματθαίου στὸ στῆθος του. Καὶ τότε μετέβη στὴν Κωνσταντινούπολιν καὶ ἔπεισε τὴν ἐνδημοῦσαν Σύνοδον καὶ τὸν αὐτοκράτορα περί τῆς ἀποστολικότητος τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου, τῆς ὁποίας ἱδρυτής καὶ ἀκοίμητος φύλαξ ἦταν καὶ εἶναι ὁ γενναῖος μάρτυς καὶ ἀπόστολος Βαρνάβας.

Ὁ ἀπ. Βαρνάβας, ὑπῆρξε στήριγμα, ἑδραίωμα καὶ προστάτης τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου. Ἡ σημαντική θέση του στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία καὶ τὸ μέγα κύρος του διεδραμάτισαν σπουδαῖον ρόλον στὴν ἑδραίωση τῆς αὐτοκεφαλίας τῆς κύπριδος Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἐπιβεβαιώθηκε καὶ κατοχυρώθηκε καὶ μὲ ἀποφάσεις δύο Οἰκουμενικῶν Συνόδων, τῆς Τρίτης καὶ τῆς Πενθέκτης. Τὸ ποίμνιον τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου τοῦ χρωστᾶ αἰωνίαν εὐγνωμοσύνην καὶ τὸν παρακαλεῖ νὰ προστατεύση καὶ σήμερα τὴν Ἐκκλησίαν του καὶ νὰ ἀπελευθερώση καὶ τὸν τάφον του καὶ τὴν ὑπόλοιπην κατεχομένην πατρίδα του ἀπὸ τὸν βάρβαρον εἰσβολέα.

«Ἀλλὰ σοῦ μὲν ὁ ἔπαινος, ὦ πανόλβιε καὶ τρισμακάριε ἀπόστολε Χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἡμῶν Βαρνάβα, πάντα νοῦν καὶ λόγον ἀνθρώπων ὑπερβάλλει· τῆς δὲ ἡμετέρας πτωχείας τὴν εὐγνωμοσύνην ὅμως ἀποδεξάμενος, πρέσβευε ὑπὲρ ἡμῶν πρὸς ὃν ἠγάπησας, Χριστὸν τὸν μονογενῆ Υἱὸν καὶ λόγον τοῦ θεοῦ, ὅπως ῥύσηται ἡμᾶς ἐκ τοῦ ἐνεστῶτος αἰῶνος πονηροῦ καὶ δώσῃ ἡμῖν εὑρεῖν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ ἔλεος καὶ οἰκτιρμοὺς ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ τῇ φοβερᾷ, ὅταν ἔλθῃ κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς… Τῆς δὲ πατρίδος σου πάσης φρόντισον, ὡς πάντοτε, καὶ νῦν ταῖς σαῖς ἁγίαις εὐχαῖς, φυλάττων αὐτὴν ἀπὸ παντὸς κακοῦ καὶ ἀπὸ σκανδάλων τῶν ἐργαζομένων τὴν ἀνομίαν, ἵνα εἰρηνικῶς, σωφρόνως τε καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, προσδεχόμενοι τὸ ἔλεος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ζωὴν αἰώνιον, ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ οἰκτιρμοῖς καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεθ’ οὗ τῷ Πατρὶ ἡ δόξα σὺν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων ἀμήν».[10]

Ἀρχιμανδρίτης Δρ. Βενέδικτος Ἰωάννου

Διευθυντὴς Ἱερατικῆς Σχολῆς «᾽Απόστολος Βαρνάβας»

********************************************************************

* Ἐκφωνήθηκε κατὰ τὴν θρονικὴν ἑορτὴν τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου εἰς τὴν Θ. Λειτουργίαν προεξάρχοντος τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου κυροῦ Χρυσοστόμου Β´ εἰς τὸν πανηγυρίζοντα ναὸν τοῦ Ἀποστόλου Βαρνάβα εἰς τὴν Δασούπολιν (Λευκωσία), τὴν 11ην Ἰουνίου 2020.

[1]  Παροιμ. 29:2.

[2]  Πράξ. 4:36.

[3] Βλ. Ἀλεξάνδρου Μοναχοῦ ἐγκώμιον εἰς τόν ἅγιον Βαρνάβαν τόν Ἀπόστολον, P. van Deun, Hagiographica Cypria. Sancti Barnabae laudatio auctore Alexandro monacho [Corpus Christianorum. Series Graeca 26. Turnhout: Brepols, 1993]: στ. 62-63, σ. 85. Ἄλλη πηγή τοῦ βίου τοῦ Ἀπ. Βαρνάβα εἶναι οἱ ἀπόκρυφες Πράξεις Βαρνάβα, οἱ ὁποῖες ἀποδίδονται στόν Εὐαγγελιστή Μάρκο, Acta Barnabae, ἐν M. Bonnet, Acta apostolorum apocrypha, 2.2, Leipzig: Mendelssohn, 1903 (ἀναδημοσ. Hildesheim: Olms, 1972): σσ. 292-302. Βλ. Ἀρχ. Φ. Ἰωακείμ, Οἱ ἅγιοι μάρτυρες καὶ ὁμολογητὲς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου κατὰ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες (1ος-5ος αἰ.), Θεσσαλονίκη 2017.

[4]  Ἀλεξάνδρου Μοναχοῦ ἐγκώμιον…, ὅ.π., στ. 67 ἑξ., σσ. 85-86.

[5]  Αὐτόθι.

[6]  Αὐτ., στ. 102-121.

[7] Πράξ. 11: 24.

[8] Ματθ. 5: 15.

[9] Πράξ. 4:37.

[10] Ἀλεξάνδρου Μοναχοῦ ἐγκώμιον…, ὅ.π., στ. 870-897.