Βυζαντινές Εικόνες και Αγιογραφία

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Τη Δευτέρα, 3 Δεκεμβρίου 2012, τελέστηκαν, από το Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Μεσαορίας κ. Γρηγόριο, τα εγκαίνια της Έκθεσης, με τίτλο: Βυζαντινές Εικόνες και Αγιογραφία.

Κατά τη διάρκεια της τελετής, πρώτη έλαβε το λόγο η κ. Μαίρη Πύργου, η οποία καλωσόρισε τον Επίσκοπο Μεσαορίας και όλους προσκεκλημένους. Αναφέρθηκε με συντομία στο σκεπτικό της Έκθεσης και ευχαρίστησε τους αγιογράφους που συμμετέχουν σε αυτή.

Των εγκαινίων προηγήθηκε Αγιασμός, τον οποίο τέλεσε ο Επίσκοπος Μεσαορίας. Ακολούθως, ο Επίσκοπος Γρηγόριος μίλησε για το σκοπό της Έκθεσης, το έργο των αγιογράφων που λαμβάνουν μέρος, καθώς επίσης στην αξία της εικόνας,ως λειτουργικό αντικείμενο στην ζωή και την παράδοση της Εκκλησίας.

Η Ἐκθεση φιλοξενείται στον πολυχώρο Κατώϊ (Λεωφόρος Αγίων Ομολογητών 43) και θα παραμείνει ανοικτή έως τις 16 Δεκεμβρίου 2012.

Ώρες λειτουργίας της Έκθεσης: Καθημερινά: 10:30-18:00 και τα Σάββατα: 10:30-14:00

Ακολουθεί ο χαιρετισμός του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Μεσαορίας κ. Γρηγορίου:

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λευκωσία, 3 Δεκεμβρίου 2012

Αγαπητοί μας,

Είναι με ιδιαίτερη ευχαρίστηση που απόψε, με την πρόσκληση του Ιδρύματος Φημονόη, βρίσκομαι ανάμεσά σας για να τελέσουμε τα εγκαίνια της ομαδικής έκθεσης αγιογράφων Κύπρου και να συγχαρούμε τόσο τους διοργανωτές όσο και τους δημιουργούς των έργων τέχνης, των ιερών εικόνων και εν γένει βυζαντινών κειμηλίων της πίστεως και του εμπειρικού βιώματος, που αναβλύζει μέσα από τη ζωή και την παράδοση της Αγίας μας Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Θα ήθελα να καταθέσω απόψε κάποιες σκέψεις για την εκκλησιαστική παράδοση της αγιογραφίας και κατόπιν να αναφερθώ στη συγκεκριμένη έκθεση που εγκαινιάζουμε και στους ήρωες αυτής, δηλ. τους καλλιτέχνες αγιογράφους που εκθέτουν εδώ τα έργα τους.

Όταν μιλούμε για παράδοση στην Εκκλησία μας αναφερόμαστε σε δύο βασικές και κύριες έννοιες του όρου:

Η πρώτη, την οποία μάλιστα γράφουμε Παράδοση με «Π» κεφαλαίο, αφού αναφερόμαστε στην πίστη μας. Παράδοση-πίστη είναι αυτό που αποκαλύφθηκε στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού με την ενανθρώπησή Του, που σε λίγες ημέρες καλούμαστε να ξαναζήσουμε, τα Χριστούγεννα, όπως το βιώνουμε σε κάθε θεία Λειτουργία. Επίσης, είναι αυτό που κήρυξαν οι Απόστολοι. Είναι αυτό που «πάντοτε και υπό πάντων επιστεύθη» ως πίστη μέσα στην Εκκλησία και το ομολογούμε και κατ’ επέκταση μας δηλώνει ως ανθρώπους χριστιανούς.

Η δεύτερη έννοια του όρου παράδοση είναι αξιολογική ιεράρχηση, εκκλησιαστικών εθίμων και διάφορων τοπικών συνηθειών. Όλα αυτά ενδέχεται να ποικίλουν και να διαβαθμίζονται ανάλογα με την νοοτροπία, την ιστορία, τις ανάγκες και τις συνήθειες των ανθρώπων μίας ή πολλών τοπικών Εκκλησιών.

Η τέχνη της αγιογραφίας, εντάσσεται στην παράδοση της Εκκλησίας, δηλ. είναι τρόπος έκφρασης των βιωμάτων του καλλιτέχνη και ευρύτερα του πληρώματος της Εκκλησίας. Η παράδοση αυτή κατά έναν περίεργο τρόπο συνδυάζει και την πίστη, το δόγμα, και την συνήθεια των πιστών, μέσα στην ιστορία και τη ζωή της Εκκλησίας.

Γιατί, άραγε, συμβαίνει αυτό; Φρονώ ότι η εξήγηση είναι απλή. Η ύπαρξη των εικόνων, δηλ. της εξεικόνισης ή απεικόνισης, με όλους τους γνωστούς τρόπους (φορητή εικόνα, τοιχογραφία, ψηφιδωτό, βιτρό κ.ά.), είναι μία πνευματική ανάγκη του ανθρώπου, η οποία διαπιστώθηκε στη λατρευτική και διδακτική ζωή των πιστών, του πληρώματος της Εκκλησίας και προσπάθεια ανάτασης και επικοινωνίας του ανθρώπου με το Θείο.

Οι εικόνες είναι όντως εικόνες όταν εκπληρώνουν ή θεραπεύουν αυτή τη διπλή ανάγκη του ανθρώπου να πλησιάσει και να ενωθεί με το Θεό και να μάθει και να διδαχθεί για ιερά πρόσωπα και πανίερα γεγονότα, τα οποία θα τον βοηθήσουν να βρει το δρόμο της σωτηρίας και της λύτρωσης.

Έτσι, λοιπόν, μετά το Μέγα Βασίλειο (4ος αιώνας μ.Χ.) έρχεται ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός (8ος αιώνας μ.Χ.) και μας διδάσκει με περισσότερη σαφήνεια, και αυξημένη εμπειρία, ότι η εικόνα είναι λειτουργικό και λατρευτικό αντικείμενο, τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο, δηλ. ούτε θεός, ούτε είδωλο κάποιου θεού.

Προσκυνούμε και λατρεύουμε πραγματικά και ουσιαστικά μόνο τον Παντέλειο Τριαδικό Θεό. Εντούτοις, εξεικονίζουμε το ιστορικό πρόσωπο του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού, ο οποίος ήρθε προσέλαβε την ανθρώπινη φύση, την οποία θέωσε και ανέστησε.

Τους αγίους τους προσκυνούμε τιμητικά, λόγω της μίμησης και της ένωσής τους με τον Ιησού Χριστό.

Είναι πολύ σημαντική η φράση από τη διδασκαλία του Ιωάννου του Δαμασκηνού: «Η προσκύνηση των ιερών εικόνων διαβαίνει στο πρωτότυπο», δηλ. ο ασπασμός δεν μένει και ούτε περιορίζεται στο υλικό που είναι κατασκευασμένο το εικόνισμα, αλλά στο συγκεκριμένο εικονιζόμενο πρόσωπο, το βίο και την αγιότητά του. Τη διδασκαλία αυτή την υιοθέτησε η Ζ΄ Οικ. Σύνοδος (Νίκαια 787 μ.Χ.), που την απασχόλησε το θέμα των εικόνων, αφού η εικονομαχία συγκλόνισε την Εκκλησία έναν και πλέον αιώνα.

Την ίδια στιγμή η εικονογραφία έχει αρχή και πορεία εξέλιξη ως παράδοση, νοοτροπία, χαρακτήρα, γνώση και εμπειρία της τέχνης.

Η παράδοση αυτή ξεκινά από το Άγιο Μανδήλιο, την αχειροποίητη εικόνα, κατόπιν τον Ευαγγελιστή Λουκά που ιστόρισε την εικόνα της Θεοτόκου. Έπειτα, κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων της ιστορικής πορείας της Εκκλησίας (π.χ. κατακόμβες) μέχρι και την εικονομαχία, την εποχή των Μακεδόνων και Κομνηνών. Ακολούθως, στην Παλαιολόγεια Αναγέννηση ή Υστεροβυζαντινή περίοδο. Η τελευταία αυτή περίοδος θεωρείται από τους ειδικούς ο χρυσός αιώνας της αγιογραφίας. Στη συνέχεια, από την Επτάλοφον Πόλη η τέχνη μεταπήδησε στο Μυστρά. Αργότερα, άνθησε η Κρητική σχολή. Εμείς εδώ στην Κύπρο, έχουμε τη φημισμένη σχολή του Αγίου Ηρακλειδίου. Τον 20ο αιώνα, ο Φώτης Κόντογλου στην Αθήνα, ο μοναχός Καλλίνικος Σταυροβουνιώτης στην Κύπρο, ο οποίος άφησε τη δική του μοναδική σφραγίδα στο κυπριακό ύφος βυζαντινής αγιογραφίας στην πατρίδα μας. Σήμερα, μεταξύ άλλων ο Ηγούμενος Συμεών στο Μαυροβούνι και άλλοι σύγχρονοι αγιογράφοι μαθητές του και πολλοί άλλοι, οι οποίοι δημιουργούν στη νήσο μας, μέσω της βυζαντινής τέχνης της αγιογραφίας.

Μεταξύ αυτών των αγιογράφων στον τόπο μας, συγκαταλέγονται και όσοι αποτελούν την ομάδα των καλλιτεχνών που λαμβάνουν μέρος στην παρούσα έκθεση, που εγκαινιάζουμε απόψε.

Να μου επιτρέψετε μία σύντομη αναφορά στα μέλη την ομάδας αγιογράφων, με τους οποίους είμαι βέβαιος ότι στη συνέχεια όλοι θα έχουμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί τους και να μάθουμε περισσότερα και για τη τέχνη και τα έργα τους. Θα αναφερθώ σύμφωνα με τη σειρά που μου εδόθησαν τα ονόματα.

Η Μαίρη Κωνσταντινίδου, γεννήθηκε στη Λεμεσό. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια διατηρεί εργαστήρι αγιογραφίας και εργάζεται με τους κανόνες της παραδοσιακής βυζαντινής τέχνης και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις.

Ο Ματθαίος Ματθαίου κατάγεται από τη Λάρνακα και ασχολείται με τη ζωγραφική και αγιογραφία από μικρής ηλικίας. Από το 1985 ξεκίνησε να ασχολείται και επαγγελματικά. Εργάστηκε κοντά σε καταξιωμένους αγιογράφους στο Ισραήλ και βρίσκεται σε επαφή με καταξιωμένους έλληνες αγιογράφους. Έχει συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις και είναι μέλος του επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών της Ελλάδας.

Η Δήμητρα Οικονομίδου γεννήθηκε στη Λεμεσό και ασχολείται με την αγιογραφία τα τελευταία δεκαεπτά χρόνια. Τιμήθηκε με την Ανώτατη Τιμητική Διάκριση από το μακαριστό Πατριάρχη Αλεξανδρείας Πέτρο. Έργα της υπάρχουν σε εκκλησίες και ιδιωτικές συλλογές στην Κύπρο και το εξωτερικό.

Ο Λοΐζος Ορόντης γεννήθηκε στη Λεμεσό και ασχολήθηκε επαγγελματικά με την κεραμεική ως σχεδιαστής και διακοσμητής κεραμεικών στην Αθήνα από το 1984-1998. Όταν επέστρεψε στην Κύπρο φοίτησε στη Σχολή Βυζαντινής Αγιογραφίας της Μητροπόλεως Λεμεσού. Από το 2000 ασχολείται επαγγελματικά με την αγιογραφία. Διδάσκει την τέχνη της αγιογραφίας και αγιογραφεί φορητές εικόνες για εκκλησίες και ιδιώτες.

Ο Στέλιος Χρίστου γεννήθηκε στο χωριό Κόρνος. Από την ηλικία δεκαπέντε χρονών μαθήτευσε κοντά στο Μοναχό Καλλίνικο Σταυροβουνιώτη και διετέλεσε συνεργάτης του για εικοσιοκτώ χρόνια. Έχει αγιογραφήσει 4 εκκλησίες με την αρχαία τέχνη το φρέσκο, καθώς και πολλές άλλες εκκλησίες και σπίτια στην Κύπρο, αλλά και το εξωτερικό. Εκπροσώπησε την Κύπρο σε πολλές χώρες της Ευρώπης μέσω του ΚΟΤ.

Η Ευανθία Κούμα μαθήτευσε σε εργαστήρια γνωστών Κυπρίων ζωγράφων. Διδάχτηκε βυζαντινή ζωγραφική από τον πάτερ Καλλίνικο Σταυροβουνιώτη, και στη συνέχεια εργάστηκε με το Χρίστο Καρή, αγιογράφο και συντηρητή. Έχει παρουσιάσει έργα της σε ατομικές εκθέσεις και έλαβε μέρος και σε αρκετές ομαδικές εκθέσεις.

O Χρίστος Καρής γεννήθηκε στη Μόρφου. Σπούδασε συντηρητής έργων τέχνης και εργάστηκε στο τμήμα αρχαιοτήτων από το 1981-1984. Από το 1983 ασχολείται με την αγιογραφία. Ο πρώτος του δάσκαλος ήταν ο Άλκης Κεπόλας. Έλαβε μέρος σε αρκετές ομαδικές εκθέσεις στην Κύπρο και το εξωτερικό, και έργα του βρίσκονται σε εκκλησίες και ιδιωτικές συλλογές στην Κύπρου, τη Γερμανία, την Ισπανία κ.α.

Ο Νίκος Νικολάου γεννήθηκε στην Αμμόχωστο το 1967. Από μικρός ασχολείται ερασιτεχνικά με τη ζωγραφική. Το 2005 ξεκίνησε να παρακολουθεί μαθήματα αγιογραφίας κοντά στο ζωγράφο Ματθαίο Ματθαίου. Έλαβε μέρος σε αρκετές ομαδικές εκθέσεις βυζαντινής αγιογραφίας στην Κύπρο και το εξωτερικό.

Κυρίες και κύριοι,

Ολοκληρώνοντας, και προτού σας καλέσω να θαυμάσουμε τα έργα των ανωτέρω καλλιτεχνών, να μου επιτραπεί να επισημάνω δύο στοιχεία, τα οποία παρατήρησα στα ανωτέρω βιογραφικά σημειώματα των αγαπητών αγιογράφων.

1. Οι πλείστοι διδάχθηκαν πλησίον των ίδιων δασκάλων (Μοναχός Καλλίνικος και σχολή αγιογραφίας Ι.Μ. Λεμεσού) και
2. Ανάμεσα στους αγιογράφους μας, που εκθέτουν τα έργα τους, είναι εντυπωσιακό ότι υπάρχουν δάσκαλοι και μαθητές.

Συγχαρητήρια στους διοργανωτές και στους ζωγράφους-αγιογράφους˙ σύντομα και άλλες δημιουργίες και εκθέσεις, με τη βοήθεια και τη χάρη του Θεού, που επικαλεστήκαμε και λάβαμε ορατά, με την τέλεση του Αγιασμού.

Σας ευχαριστώ και για την προσοχή και την υπομονή σας.
Καλά Χριστούγεννα!