Ομιλία του πρώην Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού αείμνηστου Ουράνιου Ιωαννίδη στον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης (25 Μαρτίου 2000)
H 25η Μαρτίου 1821
ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΗΝ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ ΟΥΡΑΝΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ ΣΤΟΝ ΙΕΡΟ ΝΑΟ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ
ΕΚΦΩΝΗΘΕΙΣΑ ΣΤΙΣ 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2000.
(ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ
ΤΩΝ 200 ΧΡΟΝΩΝ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΣ)
Αν είναι προνόμιο ξεχωριστό της Ιστορίας να είσαι Έλληνας, υψηλό και βαρύ είναι το χρέος να είσαι συνειδητός και άξιος Έλληνας, Χριστιανός Ορθόδοξος, που κρατεί την ιστορική μνήμη άσβεστη, που ακροάζεται τα λόγια των επιγραφών στους βωμούς και στα μνημεία, αυτά που κινούν το ιστορικό γίγνεσθαι.
Εκατό εβδομήντα εννιά χρόνια πέρασαν από τη μέρα του εθνικού ξεσηκωμού και το ρίγος της συγκίνησης και της έξαρσης διαπερνά τη ραχοκοκκαλιά του Έθνους, κάθε φορά που η ιστορική μνήμη το φέρνει αντιμέτωπο με τα σύμβολα της ελευθερίας του «Μήγαρις έχω τίποτε άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» επιβεβαιώνει με το λόγο αυτό την εθνική του ύπαρξη ο Διονύσιος Σολωμός.
Τις ευλαβικές αυτές ώρες της εθνικής περισυλλογής ο ελληνισμός τις χρωστάει σε όσους έδωσαν την ψυχή και το αίμα τους για το μεγαλείο του. Απλοϊκοί έμποροι, ο Ξάνθος, ο Σκουφάς και ο Τσακάλωφ, που δεν τους ήξεραν ούτε οι λίγοι της εποχής τους, βίωσαν μια μεγάλη αλήθεια, που ήταν γραφτό ν’ αλλάξει το ιστορικό γίγνεσθαι στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη ολόκληρη. «Θεός – πατρίδα – λευτεριά».
«Ποιος είδε στην Ιστορία – έγραφε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης – όχι από δυο-τρεις, πεντ’ –έξι ή εξήντα ή εκατό ή χίλιους άνδρες αλλά από 800 και παραπάνω χιλιάδες – όσοι ήτανε τότε οι Έλληνες – συνωμοσία που έκλεινε τον ανδρικό πληθυσμό μέσα στην Ελλάδα κι αυτόν που ζούσε έξω από τον τόπο, από την Πετρούπολη και τη Μόσχα ως την Οδησσό και τα Καρπάθια κι ως το Τριέστι και το Παρίσι, την Ευρώπη και την Ασία – συνωμοσία ολάκερου Έθνους, που είχε το κέντρο της σ’ αυτή την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάτω από τη μύτη του Σουλτάνου, χωρίς να μπορέσει ποτέ να την ξεσκεπάσει;»
Όμως το κοσμοϊστορικό μεγαλούργημα των Ελλήνων δεν άρχισε με την οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας. Είχε μακρύτερο πρόλογο στους αγώνες των Κλεφτών και των Αρματολών που ξεκινούν από το πάρσιμο της Πόλης.
Κα ο πρόλογος του ’21 προχωρεί ακόμα μέσα στους αιώνες, στο χάραμα της Ιστορίας του Έθνους στο «αμύνεσθαι περί πάτρης» του Ομήρου, στο «ή ταν ή επί τάς» της Σπάρτης, στο «ου καταισχυνώ όπλα τα ιερά» των Αθηναίων εφήβων στο «θνήσκε υπέρ πατρίδος» του Κλεόβουλου στο «Πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν» του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.
Το ’21 βγήκε μέσα από την εθνική μας παράδοση γράφει ο Σπύρος Μελάς: «Ο ελληνικός ξεσηκωμός δεν είναι αντίλαλος ξένων επαναστάσεων. Είναι καθάρια, βροντερή, ελληνική φωνή, κίνημα εθνικά καθαρό».
Εδώ θρησκεία και πατρίδα. Εδώ παιδεία και παράδοση. Εδώ λευτεριά ή θάνατος.
Ο εχθρός παντοδύναμος και η Ευρώπη στα νύχια της Ιερής Συμμαχίας. Κλειστός ο ορίζοντας από παντού, καμιά ενθάρρυνση από κανένα. Απόλυτα ιδεαλιστικό το ’21 από την αρχή της έμπνευσής του από τους Φιλικούς, ως το τέλος του κι ως τη βαθύτερη συνείδηση του τελευταίου Έλληνα. Ο Ιερός Λόχος στο Δραγατσάνι κατά το πρότυπο του Ιερού Λόχου των Θηβών ήταν ο ανθός της παραδοσιακής ελληνικής παιδείας, που προσφέρθηκε ως «θυμίαμα απαρχών» για ν’ αγιαστεί η έναρξη του Αγώνα. Από τη Μονή του Σέκου ο Γιωργάκης Ολύμπιος έγραφε σε προκήρυξή του: «Η Ευρώπη εγνώρισε τους Υιούς των Ελλήνων».
Οι Σουλιώτες – μας λέει ο Περραιβός – στην πρόταση του Αλή Πασά να τους δώσει χρήματα και ελευθερία απόλυτη να κατοικήσουν όποιον άλλο τόπο θέλουν και όπως θέλουν αποκρίθηκαν: «Βεζύρ Αλή Πασά σε χαιρετούμε: Η πατρίς μας είναι ασυγκρίτως γλυκυτέρα κι από τα πουγγία σου κι από τους ευτυχείς τόπους, τους οποίους υπόσχεσαι να μας δώσεις. Όθεν ματαίως κοπιάζεις, επειδή η ελευθερία μας δεν πωλείται ούτε αγοράζεται σχεδόν με όλους τους θησαυρούς της γης παρά με το αίμα και το θάνατο έως του τελευταίου Σουλιώτη. Υπογράφουμε: όλοι οι Σουλιώτες μικροί και μεγάλοι».
Τους ομφάλιους λώρους της διαχρονικής αρετής των Ελλήνων και της ανέσπερης ευτυλμίας στους απελευθερωτικούς μας αγώνες συνδέει η μνήμη. Η μνήμη και όχι το αίμα είναι ο μεγάλος κρίκος που εξασφαλίζει – κατά τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο – την ιστορική ενότητα και την εθνική συνέχεια. Ναι, γιατί αν δεν είχαν έτσι τα ιστορικά δρώμενα τότε πώς γνώριζαν οι Σουλιώτες τον Πλάτωνα, που τους πρόλαβε δυο χιλιάδες τρακόσια χρόνια πριν με τη ρήση: «πᾱς ὁτ’ ἐπί γῆς και ὑπό γῆς χρυσός ἀρετῆς οὐκ ἀντάξιος».
Κι όταν πάλι ο Αλή Πασάς επιχείρησε να εξαγοράσει την οικογένεια του Σουλιώτη οπλαρχηγού Τζήμα Ζέρβα, για να διασπείρει τη διχόνοια, πήρε την απάντηση:
«Σ’ ευχαριστώ βεζύρη μου για την αγάπη που έχεις σε μένα, αλλά τα οκτακόσια πουγγία παρακαλώ μη μου τα στείλεις, επειδή δεν ξεύρω να τα μετρήσω. Κι αν ήξευρα πάλι, δεν ήμουν ευχαριστημένος να σου δώσω ούτε μια πέτρα της πατρίδος μου γι’ αντιπληρωμή, κι όχι πατρίδα, ως φαντάζεσαι. Πλούτος και τιμή σε μένα είναι τ’ άρματά μου, με τα οποία φυλάττω και τιμώ την πατρίδα μου, αθανατίζω και τ’ όνομά μου».
Και σίγουρα δεν γνώριζε ο Τζήμας Ζέρβας πως επαναλάμβανε τα λόγια του Αθηναίου Θεόπομπου προς τον Φαλίνο, τον απεσταλμένο του Πέρση βασιλιά, που λέχθηκαν δυο χιλιάδες διακόσια περίπου χρόνια πριν.
«Φαλίνε, δεν έχουμε άλλο αγαθό παρά μόνο όπλα κα ανδρεία». Αν σου παραδώσουμε τα όπλα μας, σου παραδίνουμε και την ανδρεία μας.
Η ηφαιστειακή κι ακοίμητη δύναμη της παράδοσης, που την ανασκάλευε το κρυφό και φανερό σχολειό, γέμιζε την πνευματική μπαρουταποθήκη του 21 και πύρωνε τον πόθο για λευτεριά. Η παράδοση με την αναγεννητική της δύναμη αστραποβολούσε στα πηχτά σκοτάδια και ταρακουνούσε τα βαριά σίδερα της σκλαβωμένης γης.
Έτσι, οι Αγωνιστές του 21 διεξήγαγαν πόλεμον εναντίον τυράννου, που τον άρχισαν προ αιώνων οι πατέρες τους που τον συνέχιζαν αυτοί, μια και η μοίρα τους έταξε Ακρίτες φρουρούς σε σταυροδρόμι της γης, ανάμεσα Ανατολής και Δύσης. Ποτέ οι αδάμαστοι Έλληνες δεν αποδέχτηκαν ως μόνιμη την τουρκική κυριαρχία. Είδαν τη Βιέννη να πολιορκείται, την Ευρώπη να σκύβει μπροστά στο Σουλτάνο και τους πρεσβευτές της να ρίχνονται στις φυλακές της Υψηλής Πύλης. Τα έβλεπαν όλ’ αυτά σαν μια περαστική θεομηνία, σαν ένα κακό αντίθετο με την ηθική τάξη. Δυναμωμένοι μ’ αυτή τη θεώρηση πραγμάτων δεν έπαψαν να χύνουν το αίμα τους σε φοβερούς και άνισους αγώνες. Αν οι δημιουργοί του 21, επώνυμοι και ανώνυμοι, επιφανείς και άσημοι, που ζώστηκαν τα άρματα και ύψωσαν το Λάβαρο στην Αγία Λαύρα με τις ευλογίες του Ιεράρχη τους, του Παλαιών Πατρών Γερμανού, δεν πυρπολούνταν από νεανικό ενθουσιασμό, δεν θα τολμούσαν ποτέ το παράτολμο αναμέτρημα με το Γίγαντα Οθωμανό. Αυτή την αιώνια νεότητα που χαρακτηρίζει τον ελληνισμό ως φυλή επεσήμανε από την αρχαιότητα ο τραγικός Σοφοκλής «Γεράματα γι’ αυτούς που στο θείο φως θρεμμένος είναι ο νους τους δεν υπάρχουν».
Και δεν είναι μόνο το σφρίγος της νεότητας του Έθνους που ώθησε τους Έλληνες ν’ αναμετρηθούν με τον Οθωμανό. Ήταν και η ευγένεια της καταγωγής τους, και η αρχοντιά του πολιτισμού τους, που τους ανέθρεψε λεβέντες και όχι ταπεινούς ληστές. Όταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος είδε ένα πρωινό τους αποκλεισμένους στην Ακρόπολη των Αθηνών Τούρκους να γκρεμίζουν τις κολώνες του Παρθενώνα, έστειλε ταραγμένος να μάθει το λόγο. Του είπαν πως οι Τούρκοι έπαιρναν το συνδετικό μολύβι για να φτιάξουν βόλια. Τότε ο Ανδρούτσος τους έστειλε μολύβι με το οποίο, φυσικά, θα πολεμούσαν τον ίδιο και τους συναγωνιστές του, φτάνει να άφηναν «τα λιθάρια στη θέση τους».
«Ουδέποτε στη μακραίωνη Ιστορία του ελληνικού Έθνους είχαν συνενωθεί κατά τόσο αρμονικό τρόπο οι πιο ευγενικές παραδόσεις της Φυλής με τη θρησκεία» αναφέρει σύγχρονος στοχαστής.
Με αυτές τις δυνάμεις εξουθένωσαν οι Έλληνες τους υβριστές της εθνικής τους αξιοπρέπειας, τους βέβηλους των ιερών και των οσίων τους, τους άρπαγες της γης τους. Πήραν με τα χέρια τους την Ελευθερία τους μετά από δουλεία αιώνων κι έγιναν ολοκαύτωμα για να τιμήσουν γονιούς και προγόνους.
Όπως χαρακτηριστικά έχει λεχθεί:
«Κουβαλούνε μέσα τους οι Έλληνες μια συνείδηση Ιστορίας και πίστης. Και μ’ ένα τρόπο ανερμήνευτο τη διαιωνίζουν από γενιά σε γενιά. Έτσι, κατά το Σικελιανό, σαν τα αιώνια δέντρα, σαν τις ελιές της Αττικής, που είδανε τους μηδικούς πολέμους».
Αυτό είναι το ελληνικό πνεύμα, ατίθασο, ασυνόρευτο, με πηγή συντήρησης και άξονα κίνησης την ελληνική παράδοση. Ο ναύαρχος Άγγλος Άμιλτον σε μια επίσκεψη του στον Κολοκοτρώνη το 1821, μετά τη νίκη στο Βαλτίτσι, του πρότεινε να μεσολαβήσει ο ίδιος στο Σουλτάνο να συνθηκολογήσει με τους Έλληνες επαναστάτες. «Τι λές; – του απάντησε ο Γέρος του Μωριά – ο βασιλιάς μας σκοτώθηκε αλλά η φρουρά του και τα κάστρα του μένουν άπαρτα. – Για ποιο βασιλιά και ποια κάστρα μιλάς; Απόρησε ο Άμιλτον. Για τους αρματολούς και τους κλέφτες για το Σούλι και τα ελληνικά βουνά, που μένουν άπαρτα είπε ο Κολοκοτρώνης.»
Ο Αγώνας του ’21 δεν είναι παρελθόν, είναι παρόν και μέλλον. Τα διδάγματά τους ενεργοποιούν τις ελπίδες του σήμερα. Μηνύματα ιερά από θυσίες, αγωνίες και αγώνες από το Ζάλογγο, την Αλαμάνα, τη Γραβιά, το Μανιάκι, τα Δερβενάκια, το Κούγκι, το Μεσολόγγι, σύμβολα αιώνια της Ιστορίας του Έθνους. Η σημερινή μέρα αναπολεί μνήμες. Αφανείς και επώνυμοι Αγωνιστές ταπεινοί κι απλοϊκοί, γνώριζαν πως ο τόπος τους γέννησε Θεούς, ημίθεους, φως πολιτισμού, που το σκόρπισε απλόχερα σ’ όλους τους λαούς, για να διαπλάσει ελεύθερους ανθρώπους.
Αυτούς τους Αγωνιστές του ’21 που περιφρόνησαν την έχθρα της Ευρώπης, που δε φοβήθηκαν την απομόνωση, που δε δείλιασαν από τον όγκο του εχθρού, αυτούς που δε δώσανε προσοχή στις συμβουλές των φρονίμων και λογικών και πίστεψαν τυφλά στη θαυματουργική δύναμη της ελληνικής φυλής, η Ιστορία τους δικαίωσε. Το όραμα τους να ξαναστήσουνε ελεύθερο το Γένος έγινε πραγματικότητα. Έτσι έγινε και το ’40 έτσι έγινε και το 55-59.
Το ’21 θα δεσπόζει στη μνήμη του Έθνους ως κορυφή της πυραμίδας απαράμιλλη με ακτινοβολία αβράδιαστη εθνικού προσανατολισμού, που κατά τον Απολλώνειο ποιητή, το Σικελιανό:
Μέσα βαθιά στα σπλάχνα μου όχι η καρδιά Η Ελλάδα!
Κι εμείς εδώ, στην αγωνιζόμενη Κύπρο, επισημαίνουμε πως τα συμφέροντα της Κύπρου και του Ελληνισμού δεν είναι μόνο θέματα διεθνούς προβολής και διαφώτισης, επίμονης και συνεπούς υποστήριξης, σκληρής διαπραγμάτευσης και διεκδίκησης αλλά και θέματα ιδανικών που εμπνέουν το λαό και ιδιαίτερα τους νέους. Θέματα εθνικής μνήμης, που σώζει τους λαούς που τη σέβονται. Θέματα αναζωπύρωσης των αξιών της φυλής, με τη δύναμη των οποίων οι Έλληνες έχουν καταξιωθεί και τιμηθεί με λαμπρούς, εθνικούς αγώνες και λαμπροί, εθνικοί αγώνες καταξίωσαν και τίμησαν τους Έλληνες.
Ο κίνδυνος καραδοκεί όχι μόνο μερικά μέτρα απ’ εδώ που βρισκόμαστε αλλά και μέσα μας. Η πικρή εμπειρία μάς έχει διδάξει πως η καταστροφή ξεκινά από τα ρήγματα του εσωτερικού μας μετώπου και ολοκληρώνεται από την εξωτερική βαρβαρότητα. Οι πνευματικοί ηγέτες του Έθνους και οι Δάσκαλοι του Γένους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα μας φωνάζουν επιτακτικά: «Από ομονοίης τα μεγάλα έργα… Έλληνες ομονοείτε».
Ο Τούρκος εισβολέας θα φύγει. Η γη που κρατεί δεν είναι δική του. Ξοπίσω του στέκουν στρατοί ολόκληροι οι πρόμαχοι της ελληνικής ελευθερίας, επώνυμοι και ανώνυμοι, που τιμούμε σήμερα. Συμπαραστάτης μας το Έθνος ολόκληρο. Οδηγός μας η Ιστορία. Πίστη μας η πίστη στο Θεό. Δυνάμεις μας οι αρετές της φυλής. Στόχος μας τα πεπρωμένα του Έθνους.
Μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν.
«Μακαρισμένοι ειν’ αυτοί που δρόμους πρωτανοίγουν κι ευλογημένοι αυτοί που τους ακολουθούν.»
Επιμέλεια
Μαρία Χατζηνικολάου
Φιλόλογος
Πρώτη δημοσίευση στην ιστοσελίδα: 25.03.2021
