Πασχάλης Κιτρομηλίδης: Θα ήταν ευχής έργο μια ανανέωση στον ιστορικό στοχασμό

Ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και μέλος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», δεν πιστεύει ότι το παρελθόν μάς διδάσκει. 

Πριν από έναν χρόνο εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην προκηρυχθείσα έδρα «Ιστορία των πολιτικών θεωριών». Διατελεί επίσης διευθυντής του Κέντρου Μικρασιατικών Ερευνών κι του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, ο Κύπριος διανοούμενος αναλύει την ουσία των επετείων τονίζοντας ότι δεν συντρέχει λόγος να οδηγούμαστε σε μαζοχιστική αυτομαστίγωση αλλά ούτε και να ενδίδουμε στη ρητορική της αυταρέσκειας. Παράλληλα, αναφέρεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του επισημαίνοντας ότι το θεμελιώδες είναι οι θεσμοί να συμβάλλουν στην υπέρβαση του επαρχιωτισμού.

– Πόσο ωφέλιμοι είναι οι εορτασμοί των επετείων στην ουσία τους; Το ζητούμενο είναι να τεθεί η Επανάσταση σε μια μακροϊστορική προοπτική. Οι διακοσιετηρίδες των άλλων μεγάλων επαναστάσεων, της Αμερικανικής το 1976 και της Γαλλικής το 1989, μετατράπηκαν σε παγκόσμια γεγονότα. Δεν ήταν μόνο οι λαμπρότατοι εορτασμοί, αλλά οι συζητήσεις και οι προβληματισμοί που προέκυψαν σε επιστημονικό επίπεδο. Στις ΗΠΑ η επέτειος πυροδότησε μια συζήτηση ως προς τον χαρακτήρα της πολιτικής σκέψης και ιδεολογίας. Αναφάνηκε μια αναθεωρητική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία πέραν των στοιχείων του ατομικισμού ως κυρίαρχου χαρακτηριστικού της αμερικανικής φιλελεύθερης ιδεολογίας θα έπρεπε να αναγνωριστεί και το κοινοτιστικό στοιχείο. Ως αποτέλεσμα αναγνωρίστηκε η εμφιλοχώρηση στοιχείων του ριζοσπαστικού πολιτικού ουμανισμού στην αμερικανική ιδεολογία. Στη Γαλλία, αντίστοιχα, προέκυψε μια μείζων συζήτηση στην ιστοριογραφία σε σχέση με τον χαρακτήρα της Επανάστασης. Εμφανίστηκαν πολλές αναθεωρητικές προσεγγίσεις με πρωταγωνιστές κυρίως τον Φρανσουά Φιρέ και την Μονά Οζούφ, που προσπάθησαν να θέσουν υπό αμφισβήτηση τις απόλυτα εδραιωμένες μαρξιστικές ερμηνείες της Επανάστασης.

– Αναμένετε να συμβεί κάτι ανάλογο και στην Ελλάδα; Θα ήταν ευχής έργον μια ανανέωση στην ιστοριογραφία μας αλλά και στον ιστορικό στοχασμό. Δημιουργείται, διαισθάνομαι, ήδη μια δυναμική.

– Πώς γεννήθηκε η ιδέα του υπό έκδοση «Κριτικού Λεξικού της Ελληνικής Επανάστασης»; Ο Φιρέ και η Οζούφ είχαν εκδώσει το 1989 το «Κριτικό Λεξικό της Γαλλικής Επαναστάσεως» που θαύμασα και αξιοποίησα στη δουλειά μου. Όταν ο φίλος και συνάδελφος Κωνσταντίνος Τσουκαλάς με ρώτησε τι θα μπορούσε να κάνει το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού για την επέτειο του πρότεινα να κάνουμε κάτι αντίστοιχο. Τελικά, δέχτηκε να το εκδώσει το Harvard University Press που είχε την εμπειρία και με την αγγλική μετάφραση της αρχικής γαλλικής έκδοσης. Είναι μια εργασία που κράτησε πάνω από τέσσερα χρόνια. Η επίσημη ημερομηνία κυκλοφορίας είναι η 25η Μαρτίου.

– Ποιος είναι ο κύριος σκοπός αυτού του βιβλίου; Να κάνουμε την Ελληνική Επανάσταση γνωστή ως σημαντική καμπή, κατά την οποία αναζωπυρώνεται η εποχή των επαναστάσεων, η οποία μετά την ήττα της Γαλλικής Επανάστασης και του Ναπολέοντα είχε προσωρινά ατονήσει στην Ευρώπη. Η Επανάσταση είχε καταδικαστεί από το λεγόμενο Κονσέρτο της Ευρώπης περιλαμβανομένου και του τσάρου Αλεξάνδρου Α’, ενώ άλλες εξεγέρσεις που ξέσπασαν τον ίδιο χρόνο στη Νάπολη και το Πεδεμόντιο καταπνίγηκαν. Οι Έλληνες κατόρθωσαν μέσα σε μερικούς μήνες ν’ απελευθερώσουν την Πελοπόννησο και τα νησιά, κράτησαν με πολλές θυσίες τον αγώνα τους ζωντανό για δέκα χρόνια και μπόρεσαν να εμπνεύσουν και άλλα απελευθερωτικά κινήματα στην Ευρώπη και στον κόσμο. Αυτά όλα και μια ακόμα πλούσια και περιεκτική θεματολογία παρουσιάζονται στο Κριτικό Λεξικό. 

– Όσα ακολούθησαν με τις έριδες και τους εμφυλίους δεν θα χωρούσαν στη συζήτηση ως μέρος μιας διαδικασίας αυτογνωσίας; Προέκυψαν οι εμφύλιοι και όντως τέθηκε εν αμφιβόλω η επιβίωση της επανάστασης. Όμως οι εμφύλιοι πόλεμοι αποτελούν σύνηθες στοιχείο των επαναστάσεων, στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής ανατροπής που συντελείται σε αυτές τις περιπτώσεις. Αναπόφευκτα, προκύπτουν συγκρούσεις και εσωτερικές αντιπαραθέσεις. Αυτό συμβαίνει σχεδόν κατά κανόνα -κατεξοχήν στη Γαλλική Επανάσταση. Ωστόσο, όσο και αν είναι απαραίτητο να κατανοούμε αυτά τα φαινόμενα, ακριβώς ως στοιχείο αυτογνωσίας, θεωρώ ότι δεν είναι εποικοδομητικό να υπερτονίζεται το ζήτημα αυτό και να θεωρείται από ορισμένους ως το κυριότερο χαρακτηριστικό της Επανάστασης.  

– Είναι επωφελές και εποικοδομητικό να εστιάζουμε μόνο σε ηρωικές, μεγαλοπρεπείς ή μαρτυρικές στιγμές; Πώς θα μάθουμε από τα λάθη μας αν τα αγνοούμε; Δεν αντιλέγω, όμως χρειάζεται στα ζητήματα αυτά ισορροπία. Αντιστοίχως, ούτε η αυτομαστίγωση, η τάση μιας μερίδας ιστορικών για υποβάθμιση της σημασίας και της επιτυχίας της Επανάστασης, είναι εποικοδομητική. Η εύκολη και επιφανειακή κριτική είναι μια άγονη στάση που δεν προσφέρει ούτε στην επιστήμη, ούτε στη διαπαιδαγώγηση των νεότερων γενιών. Θεωρώ ότι είναι εκ του πονηρού η προσπάθεια υπερτονισμού κάποιων γεγονότων και αρνητικών πλευρών και η επισκίαση άλλων, του ηρωισμού, της αυτοθυσίας, της ανυποχώρητης προσήλωσης στην απελευθέρωση του τόπου.

– Η έγκυρη και σφαιρική γνώση του παρελθόντος σε ποιο βαθμό εγγυάται ένα καλύτερο μέλλον; Δεν είναι ρεαλιστική η προσδοκία να μάς διδάξει το παρελθόν για το μέλλον. Δεν μπορείς να προδικάσεις τη φορά του μέλλοντος βάσει της ιστορικής γνώσης. Η σοβαρή γνώση της ιστορίας μάς επιτρέπει να αναπτύξουμε πολιτική ωριμότητα ώστε να ενεργούμε με ευθύνη και συναίσθηση του εφικτού στις κοινωνίες όπου ζούμε. Η καλή γνώση της ιστορίας, χωρίς προκαταλήψεις και χειραγωγήσεις, προσδίδει στον πολίτη ωριμότητα και κατανόηση για να μπορεί να κρίνει και να παίρνει αποφάσεις για άλλα θέματα.

– Οι εορτασμοί φέτος θα είναι συγκρατημένοι λόγω των περιορισμών. Μήπως αυτό έχει και τη θετική του πλευρά, υπό την έννοια ότι θα μπορούσε να αποβεί υπέρ της ουσίας παρά των τύπων; Μπορείς να το πεις κι αυτό, αλλά από την άλλη οι συμβολισμοί έχουν και αυτοί τη σημασία τους. Θα είναι κρίμα η φετινή 25η Μαρτίου να μη γιορταστεί με παρελάσεις, δοξολογίες, να μην μπορεί να βγει ο κόσμος στους δρόμους να χορέψει- γιατί όχι; Στη Γαλλία το 1989, στις 14 Ιουλίου που είναι η Μέρα της Βαστίλλης, ο κόσμος έμεινε έξω μέχρι το πρωί, έπιναν, τραγουδούσαν, χόρευαν.

– Αναπόφευκτα οι εκδηλώσεις θα συνεχιστούν και το επόμενο έτος και θα συμπέσουν με την επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Πώς βλέπετε να επιδρά αυτή η διπλή επέτειος στην ιδιαίτερη ένταση που υπάρχει αυτή την εποχή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις; Κάθε επέτειος έχει τη δική της σημασία. Αμφότερες για διαφορετικούς λόγους σηματοδοτούν καθοριστικές καμπές στην ιστορία μας. Η ένταση πάντως στα ελληνοτουρκικά δεν προέρχεται από την Ελλάδα, η οποία είναι προσεκτική και συγκρατημένη. Είμαι βέβαιος ότι από ελληνικής πλευράς δεν πρόκειται να εργαλειοποιηθεί η επέτειος για να προκαλέσουμε έστω και ρητορικά την Τουρκία. Μου προκαλεί θλίψη αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Τουρκία. Υπονομεύει προσπάθειες άνω των 100 ετών να γίνει η χώρα κανονική. Ας μην ξεχνάμε ότι προέκυψε και αυτή από τον κατακερματισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ερντογάν τορπιλλίζει όσα έχτισε ο Κεμάλ Ατατούρκ με κατεύθυνση τον εξευρωπαϊσμό της Τουρκίας. Εκείνος, ο Κεμάλ, ήταν σοβαρός άνθρωπος και ηγέτης. Ήξερε τι έκανε και τι ήθελε για τη χώρα του. Βλέπουμε σήμερα μια φοβερή χειραγώγηση της θρησκείας και των εθνικών συναισθημάτων και ενθάρρυνση των πιο φανατικών εθνικιστών από μια αυταρχική ηγεσία.

– Ισχύει ωστόσο ότι το ηρωικό έπος του ενός είναι η πανωλεθρία του άλλου. Δεν θα μπορούσαν κάποιες σφαγές αμάχων να αποφευχθούν; Το ελληνικό έθνος επαναστάτησε για να διεκδικήσει την ελευθερία του. Αναπόφευκτα συνέβησαν έκτροπα ακόμη και φρικαλεότητες. Πάντως δεν έκαναν οι Έλληνες τα χειρότερα. Για κάθε σφαγή της Τριπολιτσάς υπάρχουν πολλές αντίστοιχες από τους Τούρκους. Ήταν η Χίος, η Κρήτη κατ’ επανάληψη, τα Ψαρά, η Κάσος ακόμη και η Κύπρος όπου η μαζική σφαγή της ηγεσίας έγινε χωρίς κανένα λόγο. Δυστυχώς, ανθρωπιστικές καταστροφές συμβαίνουν σε όλους τους πολέμους. Πρέπει να μας συνετίζουν, να διευρύνουν την επίγνωση των ευθυνών των κοινωνιών και των ατόμων. Δεν υπάρχει λόγος να οδηγούμαστε σε μαζοχιστική αυτομαστίγωση ούτε όμως και να ενδίδουμε στη ρητορική της αυταρέσκειας. Δυστυχώς, τα έκτροπα και η βία είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, η οποία εκτροχιάζεται τελείως υπό το βάρος του καθοριστικού παράγοντα του αγώνα για επιβολή.

– Τελικά, όμως, σημασία έχει τι κρίνουμε σήμερα ως εποικοδομητικό για συζήτηση ή η αλήθεια και η γνώση; Νομίζω η απάντηση είναι άνευ όρων η αλήθεια και η γνώση. Δεν μπορούμε να τιμήσουμε την επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής και ν’ αποκρύψουμε τις φοβερές φρικαλεότητες που έγιναν εις βάρος του μικρασιατικού πληθυσμού. Μόνο διά της γνώσεως μπορούμε να προχωρήσουμε στην κάθαρση. Υπάρχει μια τάση λ.χ. στην Κύπρο όταν συναντιόμαστε –και καλώς- με τους Τουρκοκυπρίους να διατρανώνουμε πόσο αγαπημένες υπήρξαν οι δύο κοινότητες, απωθώντας τα βαρίδια ανάμεσά μας, σαν να μην έχουν συμβεί. Όμως αυτά θα βγουν ούτως ή άλλως στην επιφάνεια και τότε θα είναι χειρότερα τα πράγματα. Οι νεότεροι πρέπει να γνωρίζουν τα πραγματικά γεγονότα, αν μη τι άλλο για να συνειδητοποιήσουν πόσο έχει προχωρήσει ο προβληματισμός στην κοινωνία και τις νοοτροπίες έκτοτε.

– Αυτό δυνητικά δεν τρέφει την καχυποψία και τη μισαλλοδοξία; Όχι απαραίτητα. Ο μόνος τρόπος για να μη συμβεί αυτό είναι να γνωριζόμαστε και να συνομιλούμε. Η απόσταση και η άγνοια είναι που επιφέρει παρανοήσεις και τρέφει την καχυποψία. Οι κακόβουλοι τα ενθαρρύνουν και τα εκμεταλλεύονται αυτά. Δυστυχώς, στην Κύπρο το χάσμα βαθαίνει επειδή λόγω των τετελεσμένων της κατοχής και του διαχωρισμού έχει μεγαλώσει και η απόσταση.

– Εσείς στηρίζετε κάπου τις ελπίδες σας για λύση; Εξακολουθώ να πιστεύω ότι μπορεί ακόμη στην Κύπρο να δημιουργηθεί μια ενιαία κοινωνία, να ζήσουμε σε ενιαίο κράτος. Φτάνει να πρυτανεύσουν στοιχειώδεις αρχές δημοκρατίας και κράτους δικαίου. Δεν είναι εύκολο, γιατί φαίνεται ότι απουσιάζουν τα κίνητρα από τους εμπλεκόμενους και φυσικά υπάρχει η βαριά σκιά και επιρροή της Τουρκίας. Ήμουν ίσως από τους πρώτους, όταν ήμουν νέος και παρορμητικός, που μίλησα για τις δικές μας ευθύνες. Μελέτησα επισταμένα το Κυπριακό πριν και μετά την καταστροφή και αυτό στο οποίο είχα καταλήξει είναι ότι οι ευθύνες της δικής μας πλευράς είχαν κυρίως γνωσιολογικό χαρακτήρα και λιγότερο ιδιοτελή κίνητρα και υπολογισμούς. Δεν καταλάβαιναν οι Κύπριοι τον χαρακτήρα του προβλήματος και έτσι έκαναν μοιραία λάθη. Όταν τόλμησα να μιλήσω για την ανάγκη να συναισθανθούμε και τις ευθύνες μας παράλληλα με εκείνες όλων των υπολοίπων, κατά κάποιον τρόπο στιγματίστηκα και εξοστρακίστηκα από την Κύπρο. Γιατί χαλούσα το καθιερωμένο αφήγημα.

– Νιώθετε εξοστρακισμένος; Στην Κύπρο εν μέρει, ναι. Αντίθετα, η Ελλάδα μου φέρθηκε ως μήτηρ πατρίς. Μου έδωσε δουλειά, μ’ έκανε καθηγητή και ακαδημαϊκό, δεν έχω παράπονο. Ο μόνος άνθρωπος που με παρότρυνε να επιστρέψω να εργαστώ στον τόπο μου ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.

– Αν σας το πρότειναν θα ερχόσασταν; Είναι πολύ πιθανόν, μάλιστα όσο ζούσε η μητέρα μου. Τουλάχιστον θα με έθεταν ενώπιον προβληματισμού.

– Νιώθετε νοσταλγία για την Κύπρο; Φυσικά. Μου λείπει η κυπριακή καθημερινότητα, το τοπίο, η κυπριακή φύση που κακοποιείται τόσο βάναυσα από τη λεγόμενη ανάπτυξη. Δεν μου λείπει η πολιτική ζωή της Κύπρου, ούτε η επίδειξη πλούτου και χλιδής, η ασύστολη επιδίωξη της υλικής καλοπέρασης. Αυτά μάλλον με απωθούν. Αλλά μου λείπει η καθημερινότητα της ζωής μας όταν μεγάλωνα στη Λευκωσία και στην Πάφο και ζω με την ανάμνηση των αγαπημένων προσώπων.

– Μήπως σας λείπει περισσότερο η παιδική σας ηλικία; Διότι αυτά που νοσταλγείτε ίσως να μην υπάρχουν πια σήμερα… Το μόνο μέρος που παρέμεινε περίπου όπως το θυμάμαι είναι η παλιά πόλη της Λευκωσίας. Είναι από τα ελάχιστα που ακόμη αναγνωρίζω, από την εποχή που ήμουν μαθητής και πήγαινα με το ποδήλατο στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Μου αρέσει να επισκέπτομαι τις εκκλησίες της παλιάς πόλης μέσα στις οποίες αισθάνομαι να ζει η ιστορία. Αυτό που θυμάμαι από τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια είναι οι εναλλαγές των ωρών της ημέρας και του φωτός. Τα τερατώδη κτήρια που ξεφύτρωσαν χωρίς καμία πολεοδομική λογική στη Λευκωσία είναι πραγματικά μια μαχαιριά. Είναι απαράδεκτη αυτή η παντελής έλλειψη σεβασμού στον πολεοδομικό ιστό των πόλεων της Κύπρου.

– Έχοντας πετύχει και τον στόχο της εκλογής στην Ακαδημία Αθηνών, ποιο είναι το κίνητρό σας σ’ αυτό το στάδιο της ζωής σας; Όσο είμαι καλά στην υγεία μου, έχω σκοπό να αφοσιωθώ στο έργο της Ακαδημίας. Προσδοκώ μετά τις εκδηλώσεις μνήμης του 2022 να βρω έναν άνθρωπο να παραδώσω το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Με την ολοκλήρωση του «Κριτικού Λεξικού» και του τόμου «Η ελληνική επανάσταση στην εποχή των επαναστάσεων», αισθάνομαι ήσυχος πια ότι έκανα το χρέος μου ως πολίτης της Ελληνικής Δημοκρατίας. Θ’ ασχοληθώ με τις εργασίες που μ’ ενδιαφέρουν και με το υλικό που έχω συγκεντρώσει από τις έρευνές μου.

– Πιστεύετε ότι ήταν αρκετά ώριμες οι συνθήκες για τη δημιουργία Κυπριακής Ακαδημίας; Υπάρχουν δύο δημόσια πανεπιστήμια, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, υποδομές. Υπάρχει έδαφος, αρκεί να υπάρχει σοβαρότητα και κυρίως πρέπει να προσεχθεί το κρίσιμο ζήτημα της στελέχωσης. Αρκεί να βάλεις έναν και μόνο ακατάλληλο για να καταστραφεί ο θεσμός. Νομίζω ότι οι εμπλεκόμενοι έχουν συναίσθηση της αποστολής τους. Ως εξωτερικό μέλος θα βοηθήσω σε ό,τι μου ζητηθεί. Το θεμελιώδες στην Κύπρο είναι οι θεσμοί να συμβάλλουν στην υπέρβαση του επαρχιωτισμού που κατατρύχει γενικότερα τον τόπο, παρά τα διαθέσιμα υλικά μέσα, το υψηλό βιοτικό επίπεδο και την τεχνολογική ανάπτυξη.

– Όντας κανείς συγκεντρωμένος και λειτουργώντας σ’ ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον, πόσο εύκολα μπορεί να αντισταθεί στον ακαδημαϊσμό; Αν είσαι σοβαρός, δεν έχεις πρόβλημα. Από την άλλη, δεν ξέρω τι ακριβώς εννοείς με τον όρο «ακαδημαϊσμός». Η δουλειά του επιστήμονα είναι πολύ απαιτητική και επιβάλλει απόλυτη αφοσίωση για να επιτελεστεί με σοβαρότητα. Για να δουλεύουμε απερίσπαστοι και ν’ αποδίδουμε στο επίπεδο που απαιτούν οι διεθνείς κανόνες της επιστήμης χρειαζόμαστε αποστάσεις. Μαρτυρεί αδυναμία κατανόησης από πλευράς της κοινωνίας να έχει απαίτηση από μας να κάνουμε κάτι άλλο απ’ αυτό στο οποίο έχουμε ταχθεί. Δεν θεωρώ ότι πρέπει να βγαίνω και να εκφέρω γνώμη επί παντός επιστητού. Δεν θέλω να βρίσκομαι στη δημοσιότητα, να συμμετέχω σε συζητήσεις της τρέχουσας επικαιρότητας. Αν προσφέρω οποιαδήποτε υπηρεσία στο γένος και στην πατρίδα το κάνω όντας σοβαρός στο αντικείμενό μου. Δυστυχώς και στον ακαδημαϊκό χώρο με την ευρεία έννοια, δηλαδή στον χώρο των πανεπιστημιακών επιχωριάζει όχι μόνο η ανευθυνότητα, η άγνοια και η ανεπάρκεια, αλλά συχνά και η γελοιότητα κυρίως εξαιτίας της υπερβολικής έκθεσης στη δημοσιότητα.

– Αυτές οι αποστάσεις, όμως, συχνά παρεξηγούνται. Κάποιοι μπορούν να σας κατηγορήσουν ως σνομπ ή ελιτιστές… Δεν έχω πρόβλημα με αυτό. Η δουλειά μου είναι να είμαι «ελιτιστής», να παράγω επιστημονικά στο επίπεδο που επιβάλλεται από τους κανόνες της διεθνούς επιστήμης, κι έτσι είμαι υποχρεωμένος να προσπαθώ όσο μπορώ να περιφρουρώ τον χρόνο μου για να καταθέσω αυτά που δύναμαι με στοιχειώδη σοβαρότητα. Και πάλι δεν είμαι ευχαριστημένος με το αποτέλεσμα. Δεν μπορώ πάντως να κατηγορηθώ ότι παίρνω τα πράγματα αψήφιστα. 

– Δεδομένου ότι ο δημόσιος διάλογος έχει μετακινηθεί προς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σας προβληματίζει το γεγονός ότι η απόσταση αυτή ενδέχεται να μεγαλώνει; Απέχω συνειδητά από όλα αυτά. Εμένα μ’ ενδιαφέρει η επαφή με τη φύση και τους ανθρώπους. Αυτό που με συντρίβει τώρα με τον εγκλεισμό είναι η «αποθηρίωση», το γεγονός ότι έχουμε παύσει να είμαστε ζώα πολιτικά με τους όρους του Αριστοτέλη. Δεν μπορώ να δω τους μαθητές, τους φίλους μου, να έρθω στην Κύπρο να δω τα αδέρφια μου, να πάω στη Θεσσαλονίκη, το Λονδίνο, το Εδιμβούργο, τη Φλωρεντία, πόλεις που αγαπώ.

– Απολαμβάνετε τα ταξίδια; Τα ταξίδια είναι σημαντικό μέρος της ζωής μου. Έχω πάει στα περισσότερα μέρη που ήθελα. Όταν προσπαθώ να το εξηγήσω στον εαυτό μου, αναπόφευκτα γυρίζω στην παιδική μου ηλικία. Μεγάλωσα στην Κύπρο της δεκαετίας του ‘60, σε μια πόλη χωρίς ενδιαφέρον, με πολλά άχτιστα οικόπεδα και αγέλες αδέσποτων σκύλων να κυνηγούν τα ποδήλατά μας. Με ελάχιστη καλλιτεχνική ζωή. Τα ταξίδια που απολαμβάνω περισσότερο πάντως είναι μέσα στην Ελλάδα, μια μικρή αλλά ανεξάντλητη χώρα. Τα πιο συγκινητικά ήταν στην Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία. Έφτασα μέχρι την Καππαδοκία, την Τραπεζούντα και φυσικά πήγα στο χωριό του παππού μου, το Χουδί της Βιθυνίας. Παρεμπιπτόντως, ο Πασχάλης Πασχαλίδης ήταν ενδεχομένως από τους σημαντικότερους Μικρασιάτες που εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο. Από το 1915 μέχρι το 1943 συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη της ελληνικής παιδείας στην Πάφο. Κι όμως, δεν είδα ποτέ τον Σύνδεσμο Μικρασιατών Κύπρου να τον αναφέρει έστω και μια φορά στις εκδηλώσεις του. Δεν έχουν ιδέα γι’ αυτόν.

* Στις 25 Μαρτίου, ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης θα είναι ο κύριος ομιλητής στην κεντρική εκδήλωση των εορτασμών που διοργανώνει η Κυπριακή Δημοκρατία για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Στις 3 Μαρτίου ανοίγει και τη σειρά διαδικτυακών ομιλιών που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο Κύπρου με αφορμή τη διακοσιετηρίδα.

Φιλελεύθερα, 28.2.21

Συνέντευξη: Γιώργος Σαββινίδης

Πηγή: www.philenews.com

Πρώτη δημοσίευση στην ιστοσελίδα: 02/03/2021