Ἡ ἐν Χριστῷ οἰκογένεια στή σύγχρονη πραγματικότητα

Πρωτοπρεσβυτέρου Ἀθανασίου Γκίκα

Κοσμήτορα Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ

Καθηγητή Ποιμαντικῆς – Ἐξομολογητικῆς

Τμήματος: Κοινωνικῆς Θεολογίας καί Χριστιανικοῦ Πολιτισμοῦ

Νιώθω ἕνα σκίρτημα στήν καρδιά μου μέσα σέ αὐτό τό  ὄμορφο σημερινό συναπάντημα γιατί ἔχω τήν αἴσθηση ὅτι βρίσκομαι μέσα σέ μία κυψέλη, ἡ ὁποία σφύζει ἀπό ἐργατικότητα καί κυριαρχεῖται ἀπό τήν ἐπιθυμία καί τόν ζήλογια την ἐπιτυχία ἑνός μεγάλου ἔργου. Βέβαια αὐτή ἡ κυψέλη πού ἀναφέρεται σέ πιστούς ἀνθρωπους, κάνει τήν σύναξή μας πολύ πιό σπουδαία γιατί φέρνει σέ κοινωνία τό ἱερατεῖο μέ τον λαό σέ μία συνέχεια τῆς Λειτουργίας μετά τή θεία Λειτουργία στό πλαίσιο τῆς κατήχησης γιά τήν ἐν Χριστῷ ζωή. Ἡ αἴθουσα εἶναι γεμάτη ἕως ἔξω ἀπό γονεῖς καί τά παιδιά τους, αὐτά τά ὁποία ἔχουν γεννηθεῖ και ὀμορφαίνουν ἐμφανώς τή συντροφιά μας, ἀλλά ἐπισης καί ἀπό ἐκεῖνα πού ἀκόμη εἶναι στήν πορεία τους καί τά ἀναμένουμε νά γεννηθοῦν.

Ἡ εἰκόνα αὐτή μᾶς ὑπενθυμίζει τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ πρός τούς μαθητές του καί μᾶς ἀπευθύνει τήν προτροπή «ἐάν μη στραφεῖτε καί γένησθε ὡς τά παιδία οὐ μή εἰσέλθητε εἰς τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 18,13). Αὐτός ὁ διαχρονικός λόγος ἀπευθύνεται ἐπίκαιρα καί σέ ἐμᾶς σήμερα, ὡς μία ὑπόμνηση στήν σύγχρονη πολυσύνθετη ἐποχή μας, ἐπισημαίνοντας τήν ἀστοχία τῶν ἐνηλίκων στήν πορεία πρός τή βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Ἡ πολυπλοκότητα τῆς ζωῆς σήμερα ἐκφράζεται ἀπό τό ἕνα μέρος μέ τούς τρόπους πού ἀναπτύσσονται τά τεχνικά ἐπιτεύγματα καί οἱ μέθοδοι τῆς γενετικῆς ἐπιστήμης γιά τήν ἔναρξη τῆς ζωῆς, ἀλλά καί ἀπό τήν ἄλλη μέ τόν τρόπο πού προσφέρεται ἡ ἀγωγή, ὡς ἀνατροφή πρός τά παιδιά καί τούς νέους, πού ἀποτελεῖ προϋποθεση γιά τήν ἐνήλικη ζωή τους. Οἱ σημερινοί ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, ἀγωνιοῦμε μέ ἀγάπη καί ἐνδιαφέρον καί ἀναζητοῦμε τίς δυνατές συμβουλευτικές παρεμβάσεις ἀξιοποιώντας τήν δυνατότητα τῆς κατάρτισής μας μέ τά νέα δεδομένα τῆς ἐπιστήμης, ἀλλά κυρίως στηριγμένοι στήν παράδοση καί στούς καρπούς τῆς προσευχῆς καθώς μᾶς ἐπιτάσσει ἡ εὐθύνη μας ὡς ποιμένων. Ἡ ἀνάθεση τοῦ ἔργου τῆς διαποίμανσης τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, μετά τήν θετική ἀπάντηση τοῦ ἀπ. Πέτρου στό ἐρώτημα τοῦ Κυρίου ἐάν τόν ἀγαπᾶ, προσδιορίζει τόν χαρακτῆρα αὐτῆς τῆς εὐθύνης καί μᾶς καθιστᾶ ὑπόλογους γιά τήν διακονία μας ἐνώπιον Θεοῦ καί ἀνθρώπων.

Ἡ παράδοση τῆς πίστεώς μας παρουσιάζει τήν οἰκογένεια, ὡς «κατ’ οἶκον ἐκκλησία» καί νομίζω ὅτι αὐτό πού ἔχουμε ἐνώπιόν μας ἀπόψε εἶναι ἕνα δεῖγμα «κατ’ οἶκον ἐκκλησίας». Μίας ἑστίας πού βεβαιώνει τό ξεκίνημα τοῦ μυστηρίου τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου καί τό παρακολουθεῖ ἕως ὅτου περάσει τό κατῶφλι ἀπό τά ἐπίγεια στά ἐπουράνια. Μάλιστα μέ μία διαδικασία ἔμπονη καί θυσιαστική τουλάχιστον γι’ αὐτούς πού σκέφτονται σοβαρά γιά τήν οἰκογένεια. Ὅπως γνωρίζουμε ὁ γάμος δέν εἶναι μία σύγχρονη ἀνακάλυψη τήν ὁποία προσπαθοῦμε σήμερα νά διευθετήσουμε μέσα ἀπό σύνθεση σκέψεων πού παράγει τό σύγχρονο κοσμικό φρόνημα. Ἀναζητοῦμε διόρθωση λαθῶν τοῦ παρελθόντος σέ σχέση μέ τόν γάμο καθώς ἐξελίσσεται, ἀλλά χωρίς τήν μαθητεία στήν πολιτισμική μας παράδοση (ἐκκλησιαστική καί λαϊκή) καί στίς προτάσεις σοβαρῆς μελέτης ἀνθρωπολογικῶν ἐρευνῶν καί ἐπιστημονικῶν δεδομένων. Ἡ πατρίδα μας ἡ Κύπρος καί ἡ Ἑλλάδα ἀκολουθοῦν ἕως σήμερα μία παράδοση, ἡ ὁποία στήριξε καί πιστεύω στηρίζει ἀκόμη τήν χριστιανική οἰκογένεια. Παρακολουθώντας τήν ἀγωνία τῶν πιστῶν μας γιά τήν στήριξη τῆς οἰκογένειας προκειμένου νά ἐπιβιώσει, μᾶς συνέχει μία ἀνάγκη ἐσωτερικῆς ἔμπνευσης  γιά τό πῶς θά μπορέσουμε σήμερα νά ἀναπτύξουμε δράσεις ὥστε νά τήν στηρίξουμε διότι κλυδωνίζεται καί πρέπει νά σωθεῖ γιατί αὐτή εἶναι ἀνέκαθεν ἡ ρίζα πού τρέφει τό δένδρο τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου σ’ αὐτόν τον κόσμο.

Ἔτσι ἡ χριστιανική οἰκογένεια ἔχει διαχρονικά τό χαρακτηριστικό νά συνδέει τό παρελθόν μέ τό παρόν καί τό μέλλον.Ὁ γάμος εἶναι θεοϊδρυμένος θεσμός ἔτσι ὅπως τόν γνωρίζουμε καί τόν βιώνουμε ἐπί αἰῶνες. Μάλιστα ὁρίστηκε μέσα στόν παράδεισο, ὡς προοπτική, νά δώσει στόν ἄνθρωπο τήν εὐκαιρία νά ἀποκαταστήσει τόν διχασμό τῆς ἀνθρώπινης φύσης πού προέκυψε ἀπό τήν ἀνυπακοή στήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ καθώς τό ἐγώ κυριάρχησε καί παραμένει τό αἰώνιο πρόβλημα τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης. Ὁ γάμος εἶναι τό μυστήριο τό μέγα ὅπως μᾶς τό ἀποκαλεῖ ὁ ἀπόστολος Παῦλος (Ἐφ. 5,32) καί εἶναι αὐτό τό μυστήριο πού φέρνει στόν κόσμο τήν χαρά, πού φέρνει στόν κόσμο τήν ζωή, γιατί ἡ ζωή εἶναι χαρά, ἔστω καί ἄν ἔχει κάποιες περιπέτειες. Ἡ ζωή εἶναι μία ἐλπίδα γιά τόν κόσμο, εἶναι μία ἐλπίδα, ἡ ὁποία στηρίζεται στήν ὕπαρξη τῆς οἰκογένειας, ἰδιαίτερα τῆς χριστιανικῆς οἰκογένειας πού τήν σέβεται καί τήν καλλιεργεῖ.

Ἔτσι ὁ γάμος εἶναι μία ὑπόθεση πού πρέπει νά συνθέτει τά στοιχεῖα τοῦ παρελθόντος, τοῦ παρόντος καί τοῦ μέλλοντος.

Τό παρελθόν ποιό εἶναι; Γιά νά συνεχιστεῖ ἡ δημιουργία τῆς ζωῆς κατά τό «αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε», ὁ Θεός ἔδωσε στόν ἄνθρωπο τήν εὐλογία καί τή χάρι νά γίνεται συνδημιουργός Του. Δηλαδή μέ τήν συνάφεια ἀνδρός καί γυναικός στό μυστήριο τοῦ γάμου νά δημιουργοῦνται στόν κόσμο καί νέες εἰκόνες Θεοῦ ἀπό τήν δυναμική τῆς ἀρχῆς τῆς ζωῆς πού τοποθέτησε ὁ Θεός στήν ἀνθρώπινη φύση.

Ἐρχόμαστε στό παρόν. Αὐτές τίς εἰκόνες Θεοῦ, τά παιδιά πού γεννιοῦνται, ἀφοῦ ἔρθουν στήν ζωή εἶναι ἀνάγκη νά φροντίσουμε γιά τήν ἔνταξή τους στήν κοινωνία μέσα στήν ὁποία θά διαγράψουν τόν ἐπί γῆς βίο τους. Ἡ εὐθύνη τῶν γεννητόρων εἶναι νά θωρακίσουν τά παιδιά τους μέ προϋποθέσεις, πού θά τά στηρίζουν στό νά ἀποκρούουν τίς πράξεις πού κηλιδώνουν τήν εἰκόνα τούς κατά τήν πορεία τῆς ζωῆς ἤ τουλάχιστον νά μή κηλιδώνεται ἐξαιτίας τους.

Προχωροῦμε στό μέλλον, τό ὁποῖο χτίζεται στήν ἀέναα ἀσύλληπτη διάρκεια τοῦ παρόντος γιά νά συνεχίσει στήν πορεία τοῦ χρόνου. Οἱ πατέρες μας, οἱ παλαιοί ἀλλά καί οἱ σύγχρονοι, μᾶς λένε μέ τήν ἐμπειρία τους ὅτι ἡ προετοιμασία τοῦ ἀνθρώπου γιά τόν γάμο καί τήν οἰκογένεια δέν πραγματοποιεῖται τήν χρονική περίοδο λίγο πρίν φθάνει τό ζευγάρι να εἰσέλθει στήν ἔγγαμη ζωή. Ἡ διαδικασία τῆς πρό τοῦ γάμου ἑτοιμασίας γιά τόν γάμο εἶναι μία συνεχής ἀγωγή καί ἐμπειρία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία ξεκινάει ἤδη ἀπό τήν σύλληψη καί δίνει τή σκυτάλη διαδοχικά στά στάδια τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς.

Ἔτσι ὅταν συνάπτεται ἕνας γάμος καί ἡ προοπτική του εἶναι ἡ χριστιανική οἰκογένεια, ἡ περίοδος τῆς σύλληψης τῆς ζωῆς ἀρχικά, ἀλλά καί τῆς ἐγκυμοσύνης στήν συνέχεια εἶναι μία πολύ βασική χρονική περίοδος τοῦ ἀνθρώπου γιά τό πῶς θά ἐξελιχθεῖ στή ζωή του. Ὁ ἄνθρωπος συναποτελεῖται ἀπό ἕνα ὁλόκληρο κόσμο, ὑλικό καί πνευματικό, συνδυάζοντας τήν γήινη πραγματικότητα μέ τήν οὐράνια χάρι πού δώρησε ὁ Θεός στό ἀγαπημένο του πλάσμα. Ἔτσι ἡ στιγμή τῆς σύλληψης, ἀκολουθώντας τή βούληση καί τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά εἶναι μία στιγμή ὑπερχύλισης ἀγάπης ἀπό τόν πλατυσμό τῆς καρδίας τῶν συζευγμένων καθώς ἀλληλοπεριχωροῦνται, παραδίδοντας ὁ ἕνας τόν ἑαυτό του στόν ἄλλο γιά νά δώσουν ὅτι καλύτερο μποροῦν τήν ἀπαρχή τῆς ζωῆς. Ἐδῶ ὑπάρχει ἕνα ἐρώτημα, πόσοι σήμερα συνάπτουν γάμο μέ αὐτή τήν ἀγαπητική δυναμική, ἡ ὁποία μπορεῖ νά δώσει τόν πρωταρχικό γνήσιο σπόρο γιά τήν ἐκκίνηση τοῦ ἀνθρώπου στήν πορεία τῆς ἐπίγειας ζωῆς.

Ὁ Ἅγιος Πορφύριος ἐπισημαίνει λέγοντας, ὅταν οἱ ἄνθρωποι ξεκινοῦν νά δημιουργήσουν τόν καρπό τῆς ἀγάπης τους, πρέπει πρῶτα νά γονατίζουν, νά προσεύχονται καί νά νιώθουν ὅτι ἡ εὐλογία πού τούς δίνεται ἀπό τόν Θεό εἶναι μία εὐθύνη πραγματικῆς ἀγάπης. Εἶναι βεβαίως μία προϋπόθεση θεϊκῆς δυναμικῆς ἀλλά εἶναι καί μία ἀνθρώπινη συγκατάθεσης στήν εὐθύνη. Ἔτσι ὄχι μόνο οἱ Πατέρες στούς λόγους τους ἀλλά καί ἡ ποιμαντική ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας συμβουλεύει τούς νέους γονεῖς νά ζοῦν ἔντονα ἀγαπητικά στήν περίοδο τῆς σύλληψης ἑνός παιδιοῦ καί στή συνέχεια τῆς ἐγκυμοσύνης. Ἀλλά ἐπίσης καί ἡ ἐπιστήμη ἐπαναλαμβάνει μέσα ἀπό ἔρευνες ὅτι, ὅταν τό ἔμβρυο συλλαμβάνεται ἔχει ἀνάγκη νά ἀπολαμβάνει ἠρεμία καί γαλήνη καθώς ἀναπτύσσεται μέσα στή μήτρα, ὡς ὕπαρξη πού προέρχεται ἀπό ἔκφραση ἀγάπης. Ἡ νέα ὕπαρξη εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἀλληλοπεριχώρισης τῶν συζύγων καθώς καί οἱ δύο γίνονται συνεργοί στή θεϊκή δημιουργικότητα καί καρποφοροῦν.

Τό μυστήριο τοῦ γάμου παρέχει τήν ὀντολογία τῆς ἐπανένωσης τῆς ἀνθρώπινης φύσις «καί ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν» μετά τή διάσπαση πού δημιούργησε ἡ πτώση. Φέρνει κοντά τόν ἄνδρα μέ τήν γυναῖκα, γιά νά δώσει τήν ἀπαρχή στή δόμηση τῆς προσωπικότητας τοῦ παιδιοῦ πού θά γεννηθεῖ. Μέσα στό γάμο συναντιοῦνται τά ποικίλα βιώματα καί συναισθήματα τῶν συζύγων καί καθώς ζυμώνονται μέ ζύμη τήν θυσιαστική ἀγάπη προσφέρονται ὡς «ἄρτος ἠδύς» στά τέκνα τους. Ἔτσι αὐτή ἡ τροφή ἀφομοιώνεται καί δίνει τά ἀπαραίτητα στοιχεῖα τῆς ἀγωγῆς στή νέα ὕπαρξη πού συνεχῶς θά ἐξελίσσεται κατά τήν πορεία της στή ζωή.

Τό παιδί ἀπό τήν στιγμή τῆς γέννησης καί μετά ἔρχεται σέ μία ἀμεσότητα μέ τήν ἔκφραση τῆς ζωῆς τῶν συζύγων, βιολογικά, συναισθηματικά, κοινωνικά καί κυρίως πνευματικά. Εἶναι γνωστό ὅτι ὁ ἄνθρωπος πολλές φορές μέ θεωρίες, χωρίς πρακτικό ἀντίκρισμα, δυσκολεύεται νά κατανοήσει καί νά μάθει. Τό πιό ἀποτελεσματικό γιά τήν ἀγωγή τῶν παιδιών καί ἰδιαίτερα τῶν μικρῶν εἶναι τό παράδειγμα. Οἱ γονεῖς εἶναι ἀπαραίτητο νά αἰσθάνονται ἀδιάκοπα τήν εὐθύνη τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν στό πλαίσιο τῆς κοινωνικοποίησης ἐντός τῆς οἰκογένειας καί νά καλλιεργοῦν τίς κοινωνικές ἀρετές. Νά ἐμπνεύσουν τά παιδιά νά ἐκφράζονται πρακτικά στή σχέση τους μέ τό Θεό καί τούς ἀνθρώπους. Νά νιώσουν καί νά ἐμπεδώσουν πόσο ἀπαραίτητη εἶναι ἡ καθημερινή ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό σέ ἕνα πλαίσιο ἐλευθερίας καί σεβασμοῦ τῆς ἀδιάκοπης παρουσίας τοῦ Θεοῦ στή ζωή μας. Νά κατανοήσουν καί νά ἐκφράζουντην ἀποδοχή τοῦ ἄλλου, τό μοίρασμα, τή συνεργασία, τή θυσία καί τά ὅρια στίς διαπροσωπικές σχέσεις. Φυσικά αὐτή ἡ ἀγωγή ἐξαρτᾶται ἀπό τό πόσο οἱ γονεῖς ἔχουν κατανοήσει καί ἐφαρμόζουν αὐτές τίς ἀρχές, ὡς περιεχόμενο τῆς προετοιμασίας τους γιά τό γάμο.

Ὁ προβληματισμός μας σήμερα εἶναι κατά πόσο ἡ σημερινή οἰκογένεια καί χωρίς νά κρυβόμαστε, ἡ σημερινή χριστιανική οἰκογένεια βιώνει αὐτήν τήν κοινωνία τῶν προσώπων πού τήν ἀποτελoύν μέ μία ἀλληλοπεριχώρηση ὅπως εἴπαμε προηγουμένως. Πολλές φορές δέν χρειάζεται νά πεῖς πολλά λόγια σέ ἕνα παιδί πού ἔχει ἀρχίσει νά ἀντιλαμβάνεται τί συμβαίνει γύρω του. Εἶναι καλύτερα νά τοῦ δείξεις πρῶτα καί ἄν ἔχει ἀπορία νά σέ ρωτήσει καί νά τοῦ ἀπαντήσεις μέ εἰλικρίνεια. Σήμερα ἀλήθεια ἡ σύγχρονη οἰκογένεια ἀνταποκρίνεται μέ εἰλικρίνεια καί ρεαλισμό στά παιδιά; Αὐτά παραμένουν παιδιά ἀφότου εἶναι στήν νηπιακή, σχολική καί ἐφηβική ἡλικία καί θά μπορούσαμε νά τά παραλληλίσουμε μέ ἕναν ἀγρό στόν ὁποῖο εἶναι καιρός ὁ ἀγρότης/γονέας να ἑτοιμάσει τό χωράφι, νά τό ὀργώσει, νά τό σπείρει καί νά τό καλλιεργεῖ προκειμένου νά φθάσει στήν καρποφορία.

Πολλές φορές ξαφνικά στήν περίοδο τῆς ἐφηβείας ἀνακαλύπτουμε ὅτι κάτι δέν πῆγε καλά. Τότε ἐμφανίζονται τά διάφορα προβλήματα καί ἀντί νά καθίσουμε καί νά συζητήσουμε γιά τό πῶς θά διαχειριστοῦμε τά προβλήματα καταλογίζουμε εὐθύνες καιαναζητοῦμε φταῖχτες. Ὁ πατέρας κατηγορεῖ τή μητέρα, καί ἡ μητέρα τόν πατέρα γιά τά διάφορα ἀπρόβλεπτα πού ξαφνικά προκύπτουν ἀντίθετα ἀπό τίς προσδοκίες τους. Πολλά ἀπό αὐτά εἶναι φυσιολογικά στήν ζωή μας γιατί ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο, ὁ ὁποῖος εἶναι μεγάλος πειρασμός. Καί ἐάν ὁ πειρασμός στό πρῶτο ἀνθρώπινο ζευγάρι μέ μία σκέψη ἔσπειρε τήν ἀμφιβολία, ἄς σκεφτοῦμε σήμερα πόσες εἶναι οἱ προκλήσεις καί οἱ πειρασμοί τῆς σύγχρονης ἐποχῆς πού μέ πολυπλοκότητα ἀλλά καί ἰσχυρή ἕλξη εἰσέρχονται ἀπό τίς αἰσθήσεις στό νοῦ τῶν ἀνώριμων παιδιῶν μας. Στά παιδιά τῆς ἐφηβείας πού μπερδεμένα καί φοβισμένα στέκονται ἀπέναντί μας, καί περιμένουν περισσότερη ἀγάπη, μεγαλύτερη κατανόηση καί ἕνα λελογισμένο ἔλεγχο μέ ὅρια τά ὁποῖα τούς εἶναι ἀναγκαία.

Ὁ διάλογος αὐτός εἶναι ἡ καταλυτική διεργασία πού θά προσφέρει στό παιδί τή σωστή ἀγωγή καί τό ὑπόδειγμα τῆς λειτουργίας τοῦ γάμου καί τῆς οἰκογένειας. Αὐτή τήν εἰκόνα χρειάζεται τό παιδί, ὁ ἔφηβος καί ὁ νέος γιά νά δημιουργήσει τήν προσωπική του ταυτότητα μέ στοιχεῖα πού θά τόν στηρίξουν γιά τήν ἐκπλήρωση τῆς ὑπαρξιακῆς του προοπτικῆς ἰδιαίτερα ἄν ἐπιλέξει τήν ἔγγαμη πορεία. Ἡ κοινωνικότητά του ὡς ἔξοδος ἀπό τόν ἐγωκεντρισμό, ὡς ἐξωστρέφεια ἡ ὁποία θά παραχωρεῖ στούς συνομιλητές του τήν εὐκαιρία τῆς διαπροσωπικῆς ἐπικοινωνίας, θά διαμορφωθεῖ κατά τό πλεῖστον ἀπό τό παράδειγμα τῆς γονεϊκῆς συμπεριφορᾶς.

Στό ζήτημα τῆς ὁλοκληρωμένης προσωπικότητας ἐντάσσεται καί μία ἄλλη παράμετρος πολύ σημαντική. Ἡ ἀγωγή δέν ἀναφέρεται μόνον στό πῶς θά μάθουν τά παιδιά νά τρῶνε, νά πλένονται, νά διαβάζουν, πώς θά μάθουν ἤ νά διαχειρίζονται τίς διαφορές τους. Ἕνα στοιχεῖο τό ὁποῖο θά συνδράμει ὡς καταλύτης στήν πιό ἀποτελεσματική κοινωνικοποίηση τῶν παιδιῶν εἶναι ἡ σύνδεσή τους μέ τήν πηγή τῆς ζωῆς. Εἶναι ἡ ἀγωγή πού προσφέρει στό παιδί τήν ἐμπειρία τῆς συσσωμάτωσης μέ τόν Χριστό μέσα ἀπό τό παράδειγμα τῶν γονιῶν του. Ἡ ἐνεργός ἐκκλησιαστική ζωή διδάσκει τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ στήν καθημερινότητα καί ἐνισχύει τό περιεχόμενο τῆς ἀγωγῆς κατά τόν ἀπόστολο Παῦλο «ἀνατρέφετε αὐτά ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου» (Ἐφ. 6,4). Ἡ οἰκογενειακή συμμετοχή στό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, μέ κυριότερη ἐμπειρία τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἐνισχύει καρποφόρα τήν ἀγωγή καί διορθώνει ἀκούσια σφάλματα τῆς ἀπειρίας τῶν γονέων.

Μετείχαμε σήμερα στή Θεία Λειτουργία ὡς ἕνα σῶμα· βρέφη, μικρά παιδιά, καί μεγαλύτερα παιδιά, τά ὁποία φυσιολογικά κάποια στιγμή θά κλάψουν, θά ζητήσουν τή διαχείριση κάποιας ἀνάγκης, θά δηλώσουν μέ κάποιο τρόπο τήν παρουσία τους. Εἶναι πολύ σημαντικό τά παιδιά νά νιώσουν μία ἀτμόσφαιρα στό ναό ὅτι δέν ἀποτελοῦν, στίς σκέψεις καί τή στάση τῶν μεγάλων, ἀρνητικά στοιχεῖα πού διαταράσσουν τήν λατρευτική μυσταγωγία. Ἡ παρουσία τους εἶναι εὐχῆς ἔργο νά προκαλέσει στούς γονεῖς, στούς συνεκκλησιαζομένους καί στούς ἱερεῖς, μία εὐχητική διάθεση. Οἱ ἀθῶες παιδικές κραυγές τους νά γίνουν ἔμπνευση προσευχῆς γιά τούς πιστούς πού συμμετέχουν προκειμένου νά ἑλκύσουν τή θεία Χάρι. «τά νήπια ἔκθρεψον, τήν νεότητα παιδαγώγησον…..» (Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου). Ἡ ἀτμόσφαιρα αὐτῆς τῆς προσευχῆς ἀπαιτεῖ προετοιμασία ἀπό τό σπίτι στό πλαίσιο τῆς ἐκκλησιαστικῆς κατήχησης στήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν. Οἱ γονεῖς πρέπει νά καλλιεργήσουν μέ ὑπομονή καί συνέπεια τήν προσευχή, τό ἀνάγνωσμα μέ ἁπλή ἐξήγηση τῶν ἱερῶν κειμένων καί τήν διήγηση τῶν βίωντων ἁγίων. Ὁ νηπιοβαπτισμός στόν τόπο μας ὡς σχεδόν ἀποκλειστικός τρόπος εἰσδοχῆς τῶν νέων μελῶν στήν Ἐκκλησία, ἐπιβάλλει ἡ κατήχηση στά παιδιά νά ξεκινάει ἀπό τό σπίτι. Ἔτσι οἱ γονεῖς θά πρέπει μέ ἁπλές εἰκόνες, μέ ἁπλά λόγια καί μέ καρδιά ζέουσα, νά μεταγγίζουν στά παιδιά τή γνωριμία μέ τό περιεχόμενο τῆς πίστεως. Ἡ ἐμπειρία μας λέει ὅτι οἱ οἰκογένειες πού ἔδωσαν ἱκανά στοιχεῖα ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς ἀπό τή μικρή ἡλικία στά παιδιά τους, ἐξασφάλισαν κατάλληλες προϋποθέσεις γιά καλές οἰκογένειες στά παιδιά τους. Κάποιες περιπτώσεις  φυσικά μέσα στήν πορεία τῆς ζωῆς δέν ἀξιοποιοῦν σωστά τά ἐφόδια τῆς ἀγωγῆς ἐπιλέγοντας διαφορετική πορεία, κατά κανόνα ὅμως ἡ εἰλικρινής, ἡ διακριτική, ἡ ἐν ἐλευθερίᾳ καί ἡ περιεκτική κατήχηση τῶν παιδιῶν στήν νηπιακή ἡλικία ἀπό τούς γονεῖς εἶναι ἐξαιρετικά ἀποτελεσματική.

Ἡ συμβουλή ἁγίου τῆς ἐποχῆς μας, πρός κάποια μητέρα πού ζήτησε ὁδηγίες γιά τήν ἀγωγή περί τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, στοιχημένη στήν πατερική παράδοση ἐπισήμανε τήν ἀνάγκη ἡ κατήχηση νά γίνεται ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων. Πῆγε κάποιος στόν γέροντα Παΐσιο, στόν Ἅγιο Παΐσιο καί ρώτησε πότε πρέπει νά ἀρχίσω νά κάνω στό παιδί μου κατήχηση γιά τόν Θεό; Ἐρωτᾶ ὁ ἅγιος· πόσο (χρονῶν) εἶναι τό παιδί σου; Ἀπαντάει 6 μηνῶν. Ἄργησες νά ἀρχίσεις ἁπαντά ὁ ἅγιος. Μαζί μέ τήν παράμετρο τοῦ χρόνου ἔναρξης τῆς κατήχησης εἶναι σημαντικό νά λαμβάνεται ὑπόψιν καί ὁ τρόπος ὡς πρός τόν σεβασμό τῆς προσωπικότητας τοῦ παιδιοῦ. Ὅπως εἶπε πάλι ἕνας σύγχρονος ἅγιος· ὅταν εἶναι μικρά τά παιδιά σας πρέπει νά τούς μιλᾶτε γιά τόν Θεό καί νά τούς μιλᾶτε γιά τόν Θεό μέ ἀληθινές κουβέντες καί ὄχι μέ ψεύτικες (παραμύθια). Ὁ ἄνθρωπος μαθαίνει τήν θεολογία στήν ἁπλότητα καί τήν καθαρότητα τῆς παιδικῆς ἡλικίας. Πολλές φορές χρησιμοποιοῦμε ἐκφράσεις μωρουδίστικες δῆθεν γιά νά ἁπαλύνουμε τίς ἔννοιες. Ὁ μακαριστός γέροντάς μας Αἰμιλιανός Σιμωνοπετρίτης ὅταν διαλεγόταν μέ μικρά παιδιά δεν τούς μιλοῦσε μέ τά γλυκερά λογάκια πού λέμε συνήθως στά παιδιά. Τούς ἀπηύθυνε τόν λόγο ὅπως στούς μεγάλους καί πολλές φορές μᾶς ὑπενθύμιζε· προσέξτε τά παιδιά ἔχουν προσωπικότητα ὅποιας ἡλικίας καί ἄν εἶναι· ἡ προσωπικότητα θέλει σεβασμό.

Αὐτά λοιπόν ὅλα τά παραδείγματα θά δώσουν στά παιδιά μας τήν εἰκόνα ἤ τόν τύπο τῆς οἰκογένειας πού θά ἤθελαν νά δημιουργήσουν. Ἡ ψυχολογία λέει ὅτι τά παιδιά ἀναζητοῦν πρότυπο κατά τούς γονεῖς τους γιά νά ἐπιλέξουν σύντροφο και νά κάνουν οἰκογένεια. Ἡ διαδικασία τοῦ «ἀπογαλακτισμοῦ» ἀπό τή γονεϊκή οἰκογένεια ἀπαιτεῖ ὑπέρβαση καί θεραπεία τῶν παλαιῶν καί νέων ψυχικῶν συγκρούσεων προκειμένου γιά τή  δημιουργία τῆς νέας οἰκογένειας. Ἡ ρήση τῆς Γραφῆς εἶναι σαφέστετη. «Ἕνεκα τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τόν πατέρα αὐτοῦ καί τήν μητέρα καί προσκολληθήσεται πρός τήν γυναῖκα αὐτοῦ καί ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν» (Γέν. 2, 24). Ἀνοίγει τό πεδίο πλέον νά ἐφαρμοστοῦν καί νά ἐκφραστοῦν τά στοιχεῖα πού ἔχουν ἐγγραφεῖ ἀπό τήν ἀγωγή στά πρόσωπα τῶν ἐρχομένων εἰς γάμου κοινωνία.

Συνεπῶς  τό πρότυπο τῶν γονέων εἶναι αὐτό πού προετοιμάζει τούς νέους ἀνθρώπους νά μποῦν στόν γάμο καί βεβαίως πέρα ἀπό τά ψυχολογικά ζητήματα ὑπάρχουν καί κάποια ἄλλα ὀντολογικά, πολύ οὐσιαστικά γιά τόν γάμο. Σήμερα τά ζευγάρια εἰσέρχονται μέ ἐλλείψεις στήν ἔγγαμη ζωή γιατί πρίν τή σύναψη τοῦ γάμου ἔχουν βιώσει μία περίοδο ζωῆς ἐκτός γάμου ὡς ἔγγαμοι. Λέγω σάν ἔγγαμοι γιατί ἡ προγαμιαία τους σύνδεση δέν ἔχει καμία σχέση μέ τήν σύνδεση τῆς πραγματικῆς ἔγγαμης ζωῆς. Οἱ προγαμιαῖες σχέσεις προκαλοῦν ἀνάλωση καί ἀλλοίωση τῶν συναισθημάτων. Πολλές φορές εἶναι ἕνα πλήγωμα καί ἕνα τραῦμα γιατί ὅπως γνωρίζετε τά παιδιά στήν ἐφηβεία ἀλλάζουν συχνά συντρόφους καί αὐτό τά ἐπιβαρύνει μέ ψυχικές συγκρούσεις τίς ὁποῖες δέν εἶναι εὔκολο νά τίς διαχειριστοῦν ὅταν κάνουν οἰκογένεια. Πολλοί σύντομα ζητοῦν διαζύγιο, τρέπονται σέ φυγή, γιατί ἡ οἰκογένεια εἶναι πόνος, ἀπαιτεῖ κόπο, εἶναι μία θυσιαστική ἐργασία γιά τήν ἕνωση τῶν προσώπων, εἶναι μία συνδεση ἡ ὁποία ἐπιτυγχάνεται μέ ἁρμονία, συμπληρωματικότητα καί συνεργασία δυνάμεων. Ἡ ζωή μας μπορεῖ νά παρομοιαστεῖ μέ τήν κιθάρα πού συνήθως ἔχει ἔξι χορδές καί οἱ ὁποῖες χορδίζονται κατάλληλα προκειμένου νά συντονίζονται ἀπό αὐτόν πού κιθαρίζει γιά νά δώσουν ἁρμονικό ἦχο. Ἔτσι καί στήν ἔγγαμη ζωή· Ὅταν παντρεύεται κάποιος τοῦ εὐχόμαστε «βίον ἀνθόσπαρτον», ἀλλά δυστυχῶς ἡ ζωή σέ αὐτόν τόν κόσμο ἔχει τίς πέντε χορδές μέ δυσκολίες πού προκαλοῦν πόνο καί τήν μία, γιά νά μήν ἀπελπιζόμαστε, μέ τήν ἁρμονία πού μπορεῖ νά δώσει μία κουρδισμένη χορδή.

Ἔτσι λοιπόν ὅταν ἑτοιμαζόμαστε γιά τόν γάμο πρέπει νά συνειδητοποιήσουμε καί νά ἔχουμε ἐνώπιόν μας αὐτό πού εἴδαμε στό πρόσωπο τῶν γονέων μας, οἱ ὁποῖοι ἔχυσαν ἱδρῶτα, ἔκλαψαν, ξενύχτισαν, ἐργάστηκαν γιά νά μᾶς μεγαλώσουν, νά μᾶς δώσουν τήν ἐμπειρία συγκροτημένης οἰκογένειας. Ἡ οἰκογένεια δέν εἶναι ὑπόθεση ἀποκατάστασης γιά κοινωνικούς λόγους, ἡ προοπτική της εἶναι κάτι σπουδαιότερο, εἶναι θέμα συμπλήρωσης καί συγκλήρωσης βίου πού σημαίνει ἀγῶνα καί θυσία ἰσομερῆ. Γιά νά πάει μπροστά ἡ βάρκα τραβᾶμε μαζί κουπί, ὁ ζυγός πού μᾶς ἑνώνει ἀπαιτεῖ νά βάζουμε καί οἱ δύο μαζί δύναμη ἕλξης γιά νά διανύσουμε αὐτή τήν πορεία. Αὐτό δέν διδάσκεται μέ λόγια, αὐτό ἐντυπώνεται βιωματικά μέσα μας ἀπό τήν συμπεριφορά τῶν γονέων. Γι’ αὐτό ἡ χριστιανική οἰκογένεια πρέπει νά ὁριοθετήσει τήν ταυτότητά της καί νά προσπαθήσει νά ἐκφραστεῖ μέσα ἀπό αὐτήν, δείχνοντας τούς τρόπους μέ τό πῶς ὁ κόπος τῆς οἰκογένειας μπορεῖ νά ξεπεραστεῖ;

Ἡ ἀπάντηση σέ ὅλους εἶναι γνωστή καί ὁλοφάνερη. Κάθε δυσκολία ὑπερβαίνεται ἤ μετριάζεται μέ τήν ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη ὡς στοιχεῖο ἑνότητας μέσα στήν οἰκογένεια εἶναι αὐτό πού λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος «τῇ τιμῇ ἀλλήλους προηγούμενοι» (Ρωμ. 12,10). Ὁ καθένας νά  βάζει τόν ἑαυτό του στό τέλος τῆς σειρᾶς, νά θέλει νά εἶναι ἱκανοποιημένος ὁ ἄλλος καί νά εἶναι εὐχαριστημένος ὄχι γιατί τοῦ κάνουμε τά χατίρια ἤ ὑπηρετοῦμε τίς ἀθεράπευτες ψυχικές του ἀδυναμίες, ἀλλά γιατί προσφέρουμε θυσιαστικά αὐτό πού ἔκανε ὁ Χριστός. Οἱ μάρτυρες ἐάν δέν εἶχαν τό παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ πού ὑπέγραψε μέ τό αἷμα Του πάνω στό σταυρό τήν θυσία γιά τή λύτρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν ἁμαρτία, δέν θά εἴχανε τό θάρρος καί τήν ἀποφασιστικότητα νά θυσιαστοῦν γιά τήν πίστη σέ Αὐτόν. Ἔτσι λοιπόν καί οἱ γονεῖς εἶναι ἀπαραίτητο μέ τήν προσωπική μας ὑπογραφή νά βεβαιώνουμε στά μέλη τῆς οἰκογένειας ὅτι ἀπό ἀγάπη γιά τόν Θεό δημιουργήσαμε τήν οἰκογένεια, ἀπό ἐνδιαφέρον γιά νά ἑνώσουμε τά διεστῶτα. Ὁ ἄνθρωπος, ἄνδρας καί γυναῖκα εἶναι μία ἑνιαία ὀντότητα ἡ ὁποία διχάστηκε μέσα στόν Παράδεισο καί ὁ Θεός ἔδωσε τήν δυνατότητα νά ἐπανασυνδέσουμε αὐτό τόν χωρισμό μέ τό μυστήριο τοῦ γάμου καί τήν δημιουργία τῆς οἰκογένειας.

Δέν ἔχει σημασία ἄν εἶναι ὁ μυστικός ἤ ὁ μυστηριακός γάμος. Εἶναι ὁ ἕνας τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἀφιερώνεται μυστικά κανείς στόν Θεό καί παραδίδεται ψυχή τέ καί σώματι στό Χριστό πού τόν ἐντάσσει μέσα στήν οἰκογένεια τῆς Ἁγίας Τριάδος καί τῆς ἐκκλησίας καθώς  πορεύεται πρός τήν σωτηρία· καί ὁ ἄλλος τρόπος πού ἀναφέρεται σέ ὅλους ἐμᾶς, ὅποιοι εἴμαστε ἐδῶ, καί ἔχουμε ἐπιλέξει τόν δρόμο τῆς ἔγγαμης ζωῆς. Τῆς διακονίας τῆς οἰκογένειας ἐντός της Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία μέσα ἀπό τή μεγάλη ἡ εὐθύνη παρέχει ταυτόχρονα καί μεγάλη δύναμη γιατί στηρίζεται στό μυστήριο αὐτό τό ὁποῖο «μέγα ἐστι εἰς Χριστόν καί εἰς τήν Ἐκκλησίαν» καί τό ὁποῖο δημιουργεῖ τήν συνέχεια τῆς κενωτικῆς καί θυσιαστικής ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καί φέρνει σ’ αὐτό τόν κόσμο τή χαρά καί τό φῶς τῆς ζωῆς. Πολλές φορές βλέπουμε στήν σύγχρονη κοινωνία νά δημιουργοῦνται ἀναταράξεις στήν πορείας τῆς Ἐκκλησίας μέσα στόν κόσμο, ἀλλά ἄς σκεφτοῦμε, εἴμαστε στό 2024 καί ἡ Ἐκκλησία μας παρουσιάζει ἁγίους, καταγράφει καί ἀπαριθμεῖ ἁγίους στούς καταλόγους της καί τούς πολιτογραφεῖ στά κατάστιχα τῆς ἐπουράνιας βασιλείας.

Εὐχηθεῖτε Μακαριώτατε, νά προσπαθήσουμε ὅλοι μαζί ὥστε ἡ χριστιανική οἰκογένεια νά συνεχίζει νά παράγει καί νά προσφέρει ἁγίους στήν ἱστορία γιατί αὐτή εἶναι ἡ προσδοκία καί ἡ ἐλπίδα μας. Κλείνοντας ἄς θυμηθοῦμε τή φράση τοῦ Χριστοῦ πρίν τό Μυστικό Δεῖπνο, καθώς δίδασκε τούς μαθητές Του καί τούς παρέδιδε τά ὑψηλά νοήματα τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν «Ἐγώ ἁγιάζω ἑμαυτόν ὑπέρ αὐτῶν» (Ἰωα.17, 20). Ἄς εὐχηθοῦμε καί ἐμεῖς μέ τίς εὐλογίες σας ἅγιοι πατέρες, ἄς προσευχηθοῦμε ἀπό αὐτές τίς χριστιανικές οἰκογένειες πού εἶναι ἐδῶ συναγμένες μαζί μας αὐτή τήν στιγμή, καί ἀλλοῦ σ’ ὅλο τόν κόσμο, ἡ Ἐκκλησία μας νά βγάζει ἁγίους εὐλογώντας τήν χριστιανική οἰκογένεια. 

[1] Εἰσήγηση στήν ἑσπερίδα μέ θέμα: “Ἡ ἐν Χριστῷ οἰκογένεια στή σύγχρονη πραγματικότητα”, που διοργάνωσε ἡ Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Κύπρου στίς 26 Μαΐου 2024 στήν αἴθουσα τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἀποστόλου Ἀνδρέα στό Πλατῦ Ἀγλαντζιᾶς.

* Τό κείμενο δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό “Παρέμβαση Εκκλησιαστική”, τεύχος 59 (Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 2024), σελ. 657-666.