Νηστεία και αντιμαχία (Του Σταύρου Σ. Φωτίου*)

Θεογνωσία και αυτογνωσία, κοινωνικότητα και φυσική θεωρία είναι η πρόταση ζωής που ο Χριστός κομίζει στους ανθρώπους. Κάθε άνθρωπος καλείται να υποδεχθεί την αγάπη του Θεού, να ειρηνεύσει τον έσωθέν του κόσμο, να κοινωνήσει τον συνάνθρωπο ως αδελφό, να εκλάβει τη φύση ως μέγα οίκο μέσα όπου φιλοξενείται η ζωή. Για την επίτευξη της υπαρξιακής αυτής στοχοθεσίας απαιτείται διαρκής προσπάθεια, πράγμα που στη θεολογική ορολογία ονομάζεται άσκηση. Η Εκκλησία γνωρίζει πολλές μορφές άσκησης. Μία από αυτές είναι η νηστεία.

Πρώτος στόχος της νηστείας είναι η θεογνωσία, η αρμονική κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό. Ο πιστός καλείται να συνειδητοποιήσει ότι όπως χωρίς βιολογική τροφή πεθαίνει σωματικά, παρόμοια χωρίς υπαρξιακή τροφή πεθαίνει πνευματικά. Συνεπώς η νηστεία δείχνει την ανάγκη πλήρωσης της υπαρξιακής πείνας του ανθρώπου για Θεό, για ελευθερία και αγάπη, για μοναδικότητα και αθανασία.

Παράλληλα με τη θεογνωσία η νηστεία συνεισφέρει στην αυτογνωσία, στην αρμονική κοινωνία του ανθρώπου με τον εαυτό του. Απέχοντας από κάποιες τροφές ο πιστός ασκείται να μπορεί να λέει όχι στις εγωκεντρικές του επιθυμίες, να μπορεί ελεύθερα να προσδιορίζει τον εαυτό του, ώστε να πολιτεύεται ορθά, με γνώμονα ζωής τη διακονία του άλλου. Τρώγοντας για να ζει και όχι ζώντας για να τρώει, ο άνθρωπος ασκείται να λέει όχι στον εγωκεντρισμό και τον ατομικισμό, στην αλλοτρίωση από τον εαυτό του και την αποξένωσή του από τους άλλους.

Περαιτέρω, η νηστεία αποβλέπει στην κοινωνικότητα, στην αρμονική κοινωνία του ανθρώπου με τον συνάνθρωπό του. Ο πιστός, όταν νηστεύει, μειώνει την ποσότητα λήψης τροφής για να προσφέρει στον μη έχοντα αυτό που οικονομεί. Ο άνθρωπος ασκείται να μειώνει τις ανάγκες του στο ελάχιστο για να προσφέρει στον συνάνθρωπο το μέγιστο. Έτσι, η νηστεία θυμίζει στον πιστό ότι υπάρχει συνάνθρωπος που έχει ανάγκες, για την ικανοποίηση των οποίων είναι υπεύθυνος. Ως εκ τούτου η νηστεία είναι μέσο που άγει στην πλήρωση της κοινωνικής φοράς του ανθρώπου, που καταφάσκει τον αγώνα για παγκόσμια αδελφοσύνη και κοινωνική δικαιοσύνη, για δίκαιη κατανομή του παγκόσμιου πλούτου. O συνάνθρωπος είναι αδελφός και φίλος, με τον οποίο αρμόζει κοινωνία και επικοινωνία. Συνεπώς η αληθινή νηστεία οξύνει την κοινωνική ευαισθησία, επιφέρει ρήξη με ο,τιδήποτε ποδηγετεί τον άνθρωπο και εξαθλιώνει την κοινωνία.

Επιπλέον, η νηστεία αποβλέπει στη φυσική θεωρία, στην αρμονική κοινωνία του ανθρώπου με τη φύση. Ο πιστός, όταν νηστεύει, απέχει από τροφές που σχετίζονται με αίμα. Με την ασκητική αυτή πρακτική η νηστεία θυμίζει ότι την εποχή της βρώσης των ζώων από τον άνθρωπο ή της βρώσης των ανθρώπων από τα θηρία πρέπει να διαδεχθεί η ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης. Τούτο σημαίνει ότι ο άνθρωπος οφείλει, αφενός, να ανεύρει την αιτία της ύπαρξης κάθε όντος μέσα στη δημιουργία και, αφετέρου, πώς αυτό μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με τα άλλα.

Με τη νηστεια ο άνθρωπος μπορεί να διακρίνει τα αναγκαία από τα περιττά. H πιο βασική ανάγκη του ανθρώπου είναι η τροφή, πρώτιστη προϋπόθεση της φυσικής του επιβίωσης. Συνεπώς κάθε βιοθεωρία νοηματοδοτεί με τον δικό της τρόπο την ανάγκη αυτή. Ο τρόπος με τον οποίο παράγεται και κοινωνείται η τροφή, φανερώνει την ιεράρχηση αξιών μιας κοινωνίας, τη θέαση με την οποία οργανώνει την εργασία και τη γιορτή, την πολιτική και την οικονομία, τον χώρο και τον χρόνο. Η λήψη της τροφής μπορεί να λειτουργήσει ως αιτία σύγκρουσης αλλά και ως έναυσμα ενότητας των ανθρώπων.

Ως εκ τούτου, όχι τυχαία, η λατρεία της Εκκλησίας εστιάζεται στο μοίρασμα της τροφής. Κατ᾽ εξοχήν στη Θεία Λειτουργία οι άνθρωποι μαθαίνουν να μοιράζονται την όντως τροφή, και, κατ᾽ επέκταση, τα πάντα. Στη Θεία Ευχαριστία επιβεβαιώνεται το θαύμα των πέντε άρτων και των δύο ιχθύων: ό,τι μοιράζεται όχι μόνο αρκεί για όλους αλλά και περισσεύει. Καίριο διαχρονικό μάθημα για όποιον θέλει να υπερβεί κάθε εχθρότητα και αντιμαχία ανθρώπων και λαών.

*Ο Σταύρος Σ. Φωτίου είναι καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Πρώτη Δημοσίευση στην Ιστοσελίδα: 09/03/2016