Η γυναικεία ενδυμασία της περιόδου της Φραγκοκρατίας
Η γυναικεία ενδυμασία της περιόδου της Φραγκοκρατίας*
Ιωάννα Μπίθα
«…η κόραις οπού είπαμεν, της Ρόδου η κουρτέσαις / μιαν είχασι την φορεσιάν, Φράγκισσαις και Ρωμέσαις …», έτσι χαρακτηρίζει ο Εμμανουήλ Γεωργιλλάς, ροδίτης στιχουργός του τέλους του 15ου αιώνα, μέσα στη λαίλαπα του μεγάλου λοιμού, τις συντοπίτισσές του. Στις ξενοκρατούμενες περιοχές του Βυζαντίου, οι κάτοικοι συναναστρέφονταν τους εποίκους που έφεραν μαζί τις συνήθειες των τόπων καταγωγής τους. Μακριά από την εξουσία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και του δικτύου διοίκησής της, η σύνθεση των νέων κοινωνιών, με βάση τη φεουδαρχική οργάνωση της άσκησης ελέγχου, χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη δύναμη και παρουσία της τάξης των ευπόρων, αστών και εμπόρων. Αυτό οδήγησε στην αναζήτηση διακριτών τρόπων έκφρασης του νέου status τους στην κοινωνία, ακόμη και μέσω της εμφάνισής τους, μακριά από τους περιορισμούς ιεραρχικής τάξης που όριζε η βυζαντινή εξουσία, και όλο και λιγότερο ενοχικοί στις εντολές της Εκκλησίας.
Αυτό γίνεται άμεσα φανερό στις απεικονίσεις αφιερωτών στους τοιχογραφικούς διακόσμους των ναών, οι οποίες αυξάνονται εντυπωσιακά αυτή την περίοδο. Τώρα, οι κτήτορες και οι αφιερωτές εικονίζονται όρθιοι, σχεδόν ισότιμοι με τους παρακείμενους αγίους, παρέχοντάς μας έτσι τη δυνατότητα να μελετήσομε καλύτερα την αμφίεσή τους. Η επιζήτηση και ο βαθμός της καλαισθησίας των εικονιζομένων αναδεικνύονται με σχετική ευκολία σε αυτές τις μάλλον συνοπτικά αποδιδόμενες ενδυμασίες. Αν και οι πληροφορίες που αποκομίζομε δεν μπορούν να συγκριθούν με τα λεπτομερειακά στοιχεία αντίστοιχων απεικονίσεων σε έργα ζωγραφικής στη δυτική Ευρώπη, είναι παρ’ όλα αυτά ιδιαίτερα σημαντικές, γιατί οι απεικονίσεις αυτές είναι μοναδικές πηγές άντλησης στοιχείων για την αμφίεση των Βυζαντινών, συνεπικουρούμενες βέβαια από τις γραπτές μαρτυρίες, καθώς δεν έχουν διασωθεί παρά λίγα αυθεντικά ενδύματα. Επίσης, σχετικές πληροφορίες μπορούν να αντληθούν συμπληρωματικά και από τις θρησκευτικές σκηνές, αλλά, λόγω της φύσης της βυζαντινής τέχνης, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για να απομονωθούν με ασφάλεια στοιχεία που αποτελούν απεικονίσεις της σύγχρονης ζωής, οι οποίες έχουν παρεισφρύσει στις παραστάσεις. Γι’ αυτόν το λόγο, οι απεικονίσεις των αφιερωτών και η ποικιλία με την οποία εμφανίζονται πιστεύομε ότι αποδίδουν, ανάλογα με τη δεινότητα του ζωγράφου, την εικόνα της εποχής των χορηγών, που προτιμούν τώρα να εμφανίζονται φορώντας τα «κυριακάτικά» τους ρούχα και να προσφέρουν οι ίδιοι τη δωρεά τους, εικονοποιώντας τις απρόσωπες-«ανεικονικές» παρακλητικές ή αφιερωτικές και κτητορικές επιγραφές των περασμένων αιώνων. Πάνω από 100 είναι οι περιπτώσεις που μας προσφέρουν οι τρεις μεγάλες ξενοκρατούμενες περιοχές του ελλαδικού χώρου, δηλ. η βενετοκρατούμενη από το 1207/11 Κρήτη, η ιπποτοκρατούμενη από το 1306/9 έως το 1522 Ρόδος και φυσικά η φραγκοκρατούμενη από το 1191 έως το 1489 (δυναστεία Lusignan) Κύπρος (και στη συνέχεια βενετοκρατούμενη έως το 1571, περίοδο με την οποία δεν θα ασχοληθούμε στην παρούσα προσέγγιση). Η παράθεση και η παράλληλη εξέταση της εξωτερικής εμφάνισης της Βυζαντινής στις ξενοκρατούμενες αυτές περιοχές της αυτοκρατορίας μάς οδηγεί σε ορισμένες διαπιστώσεις σχετικά με τα κοινά και τα διακριτά σημεία των ενδυματολογικών συνηθειών αμφίεσης των γυναικών κατά την υστεροβυζαντινή εποχή.
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο εδώ…
* Η παρούσα μελέτη βρίσκεται στο: Μ. Παναγιωτίδη-Κεσίσογλου (επιστ. επιμ.), Η γυναίκα στο Βυζάντιο. Λατρεία και τέχνη (Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία. Ειδικό θέμα του 26ου Συμποσίου Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Αθήνα, 12-14 Μαΐου 2006), Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία – Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 2012.
Πρώτη δημοσίευση στην ιστοσελίδα: 18.09.2012
